دکتر مهدی‌زاده: تازمانی که در فضای حقیقی اخلاق و آداب حل نشود، در فضای مجازی قابل حل نیست

دکتر سجاد مهدی‌زاده عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و مسئول حوزه یادگیری مهارت های زندگی و سواد رسانه ای و برنامه‌ریزی آموزشی در هشتمین نشست تخصصی ابری‌شهر با موضوع دوستی مجازی و حریم خصوصی به بیان نکاتی در رابطه با این مساله پرداخت./

دکتر مهدی‌زاده در ابتدا به اهمیت توجه به زندگی حقیقی برای اصلاح به زندگی مجازی پرداخت و گفت:

نکته اول این که باید بدانیم تا زمانی که در فضای حقیقی بحث اخلاق و آداب حل نشود در فضای مجازی قابل حل شدن نیست. حوزه ارتباطات انسانی بسیار مهم است. بعضا ما فکر می کنیم بدون این که پایه‌های ارتباط مجازی را ترمیم کنیم می‌توانیم چالش‌های فضای مجازی را حل کنیم. به طور مثال مساله پرخاشگری مجازی از جمله مشکلاتی است که در فضای مجازی وجود دارد. آیا با دانستن تکنیک می توانیم این موضوع را حل کنیم؟ خیر. تا زمانی که این فرد پرخاشگر همان انسان بی‌ادبی است که از عقده های درونی رنج می برد و در فضای حقیقی دچار مشکل است، در آن فضا به خاطر موانعی توان پرخاش و توهین را نداشته است و در فضای مجازی آن ویژگی باطنی خود را بروز می‌دهد این مشکل حل نخواهد شد. تا زمانی که ما بن مایه شخصیت آدم ها را رها می‌کنیم و می‌خواهیم در فضای مجازی با این آسیب‌ها مقابله کنیم، موفق نخواهیم شد.

در واقع فضای مجازی فقط به ویژگی‌های درونی ضریب می دهد. ما قبل از این که در فضای مجازی کنش داشته باشیم در فضای حقیقی کنش داریم. و در آن کنش یک هویتی داریم. اگر ما مفاهیمی مثل حریم خصوصی و آداب ارتباطی را در فضای حقیقی کار نکنیم، آموزش آن‌ها در فضای مجازی کارآمدی لازم را ندارد. اتفاقی که رخ می‌دهد این است که گاهی هویت و کنش‌گری در فضای مجازی بر کنش‌گری و هویت در فضای حقیقی نیز غلبه می کند و به خاطر امکان بیشتر برطرف کردن عقده‌های روانی و جسمی و جنسی و عاطفی در فضای مجازی، خودش را به صورت افراطی در آن فضا بروز می دهد.

وی در ادامه به علت اینکه همچنان به این فضا، فضای مجازی می‌گوییم اشاره کرد و گفت: نکته دیگر این است که فضای مجازی جزئی از واقعیت فضای زندگی ما شده است. ولی چرا همچنان می‌توانیم به آن فضای مجازی بگوییم؟ برای این است که گاهی اوقات آن بازنمایی و نمایشی که از فضای مجازی می بینیم از دوستی گرفته تا دیگر موارد با چیزی که در واقعیت وجود دارد فاصله دارد.

یکی از دلایلی که نوجوانان رو به انزوا می‌روند همین است. آن‌ها نیازهای عاطفی و جنسی و … خود را در این فضا بدون این که مسئولیتی را بپذیرند برطرف می‌کنند اما نسبت به فضای حقیقی مسئولیت کارهایشان گریبان آن ها را می‌گیرد.

در فضای واقعی ارتباطات یکسری مسئولیت ها دارد. من اگر به یک کسی گفتم دوستت دارم دیر یا زود باید پاسخگوی حرفم باشم -هرچند امروز شاید کسی در فضای حقیقی هم متعهد به حرف‌هایش شاید نباشد- ولی با این وجود در فضای مجازی تعهد کمتر است. در فضای مجازی اتفاقاتی رقم می‌خورد که در زندگی واقعی آن را تجربه نمی کنند. در فضای حقیقی این امکان را ندارند.

در حقیقت افرادی که در دنیای مجازی ارتباطات زیادی دارند کم کم از دنیای واقعی کنده می‌شوند. مثل آن بچه ای که در خانه بد اخلاق است و تمام ارتباطاتی که می‌گیرد در فضای حقیقی می‌گیرد. این آدم ها در فضای حقیقی نمی‌توانند با هم خوب باشند. نمی‌خواهیم همه ارتباطات را بگوییم ولی می‌خواهیم بگوییم این دوگانه می‌تواند ایجاد شود.

این درسنامه ها یک چارچوب کلی به شما می‌دهد. هنر مدرس است که مثل زنبود شهد را جمع می‌کند و عسلی که حاصل خلاقیت و شناخت و علم خودش است به دیگران منتقل می‌کند. این ها یک کلیاتی است که شما این ها را منتقل می‌کنید.

دکتر مهدی‌زاده همچنین در رابطه با فانتزی‌های فضای مجازی بیان کرد: نکته ی دیگر فانتزی های فضای مجازی است. فضای مجازی یک فضای فانتزی است که عشق و محبتی را به ما معرفی می‌کند که ممکن است در فضای حقیقی دیده نشود. نوجوان ما در حال حاضر پدیده های عاطفی و جنسی را از فضای مجازی دریافت می‌کند. فضای مجازی نیز براساس بازنمایی فانتزی های افراد شکل می‌گیرد نه حقیقت زندگی آن‌ها. بنابراین آن‌ها آمادگی مواجهه با حقیقت و واقعیت را ندارند.

وی در پایان به نقش والدین و مربیان در تربیت فرزندان نسبت به فضای مجازی پرداخت و گفت:

نکته‌ی دیگر این است که ما همه دوست داریم مورد توجه قرار بگیریم. من به عنوان فرزند نسبت به پدر و مادرم در هر موقعیتی که هستم دوست دارم دیده شوم. برای نوجوان خیلی جذاب است. همه ما دوست داریم زیبا جلوه داده شویم و این نیاز برای نوجوان بسیار مهم تر است. اما همه ما کشش این که دیده شویم را نداریم. ما در فضای حقیقی به مساله دیده شدن توجه زیادی کرده ایم و نوجوان در فضای حقیقی اندوخته و شایستگی لازم برای دیده شدن را ندارد. بنابراین برای پاسخ به حس دیده شدن خود، خودش را به صورت نامناسب در فضای مجازی عرضه می کند. ما هم در فضای حقیقی جایگزینی برای پاسخ به نیاز در او فراهم نکرده ایم و نوجوان با نقاب‎‌های مختلف در فضای مجازی ظاهر می‌شود و این نیاز را پاسخ می دهد.

فضای مجازی جذابیت‌های زیادی دارد. ما تا زمانی که فضای مدرسه و دوستی و … را برای نوجوانان جذاب نکنیم نباید انتظار داشته باشیم نوجوان از این فضا فاصله بگیرد. لذا نوجوان ما یا اصلا در میهمانی و جمع حاضر نمی شود یا اگر هم حاضر شود با در گوشه‌ای غرق در تلفن همراه خود می‌شود. ما می‌توانیم از فرصت‌های فضای مجازی به عنوان مکمل فضای حقیقی استفاده کنیم.

یکی از نکات مهم در رابطه با آموزش نکات و آداب اخلاقی به دانش آموزان ارتباط گیری معلم و دانش آموز با یکدیگر است. این ارتباط گیری اثرگذاری معلم را بسیار بالا می‌برد.

این نشست از سلسله نشست‌های تخصصی دورۀ مربیگری سواد فضای مجازی ابری‌شهر در عصر روز شنبه دوازدهم خرداد ماه 1403 و با حضور جمعی از نخبگان تعلیم و تربیت از سراسر کشور به صورت مجازی برگزار شد.