شبکه ملی اطلاعات

B       چیستی شبکه ملی اطلاعات

شبکه ملی اطلاعات، به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، شبکه‌ای اینترنتی است اما به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی برای اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگه‌داری می‌شوند، به هیچ‌وجه از طريق خارج کشور مسیريابی نشود و امکان ايجاد شبکه‌های خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.

شبکه‌ی اینترنت، در واقع شبکه بسیار بزرگی از میلیون‌ها کامپیوتر است که مانند گره‌های یک تور والیبال با یکدیگر در ارتباط هستند. هر گره – یا به عبارتی هر دستگاه متصل به اینترنت – می‌تواند از چندین مسیر مختلف به گره‌های دیگر متصل شود و با آن‌ها به تبادل اطلاعات بپردازد. از این رو پیش از آنکه داده از مبدأ به مقصد برسد، باید مسیری را از میان ده‌ها گره دیگر بپیماید. همین امر باعث می‌شود که احتمال شنود، سرقت اطلاعات و پدید آمدن مشکلات امنیتی توسط گره‌های واسطه‌ی شبکه همیشه وجود داشته باشد.

در این بین سیستم‌های مسیریابی داده‌‌ها[1] در شبکه اینترنت، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که همواره سریع‌ترین مسیر را از میان گره‌ها برای انتقال اطلاعات میان مبدأ و مقصد انتخاب کنند. با این‌حال، این احتمال وجود دارد که سریع‌ترین مسیر، الزاماً کوتاه‌ترین مسیر نباشد و اطلاعات به دلایلی مثل ترافیک مسیرهای کوتاه‌تر، اختلال فنی و … از مسیرهای دورتر نیز جابه‌جا شود.

به همین خاطر ممکن است ارتباطات اینترنتی درون یک کشور نیز از مسیرهایی که خارج از کشور واقع شده‌اند، عبور کند. به این معنی که اگر کاربری بخواهد با دستگاهی از داخل ایران، به دستگاه دیگری که آن‌هم داخل ایران قرار دارد، متصل شود (مثلاً برای بازدید از سایت یا تماس تصویری یا …)، در حالت عادی ممکن است داده‌ها و اطلاعات وی، از سرورهایی خارج از کشور نیز عبور کنند.

عبور داده‌ها و اطلاعات از سرورهایی خارج از مرز می‌تواند چندین مشکل به وجود بیاورد؛ برای مثال این عبور، باعث طولانی شدن مسیر انتقال و در نتیجه کاهش سرعت تبادل اطلاعات خواهد شد. همچنین عبور اطلاعات از مسیرهای خارج از کشور، نیازمند اختصاص پهنای باند خارجی و هزینه ارزی است که بسیار گران‌تر از انتقال اطلاعات در مسیر داخلی تمام می‌شود. جدای از این‌ها احتمال رصد داده‌ها توسط سرورهای خارجی و مشکلات امنیتی و حریم خصوصی نیز جدی است.

زیرساخت شبکه ملی اطلاعات برای حل این مشکلات به وجود آمده است. این شبکه در حقیقت مانند یک پیوست به شبکه‌ی اینترنت جهانی اضافه می‌شود تا ارتباطات اینترنتی که مبدأ و مقصد آنها داخل کشور است (مثلاً دانش‌آموزان ایرانی که قصد استفاده از پیام‌رسان شاد را دارند) به جای عبور از مسیرها و سرورهای خارجی، از شبکه داخل کشور مسیریابی شوند.

ویژگی دیگر این شبکه، ممانعت از دسترسی خارج از کشور به اطلاعات روی شبکه داخلی است. به عبارت دیگر اطلاعاتی که در شبکه ملی اطلاعات قرار بگیرند، نمی‌توانند توسط عوامل خارجی اینترنت مشاهده شوند. بنابراین به طور خلاصه، شبکه ملی اطلاعات محدوده‌ای امن و مرتبط با شبکه اینترنت بین‌الملل است؛ به‌طوری‌که انتقال داده‌ها و اطلاعات داخلی نیازی به گذر از سرورهای خارجی نداشته باشد و از بیرون کشور قابل ردیابی نباشد.

ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات از سال 1384 آغاز شد. اما پس از مطرح شدن آن، حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای گسترده‌ای مبنی بر قطع دسترسی به اینترنت جهانی با افتتاح «اینترنت ملی» به منظور تحریک افکار عمومی آغاز شد.

با این وجود نخستین بار به صورت رسمی در برنامه پنجم توسعه (مصوب سال 1389) از «شبکه ملی اطلاعات» نام برده شد و به وزارت ارتباطات تکلیف شد که تا سال 1395 آنرا تکمیل کند. البته اختلاف نظر دولت‌های مختلف درباره چگونگی پیشبرد این پروژه باعث به درازا کشیده شدن آن شده است.

جدول 25: برخی کاربردهای شبکه ملی اطلاعات

B       لایه‌های شبکه ملی اطلاعات

لایه‌بندی شبکه ملی اطلاعات از نظر متخصصان متفاوت است. اما می‌توان آن را به سه لایه اصلی تقسیم کرد: 1) زیرساخت 2) خدمات 3) محتوا

C لایه زیرساخت

زیرساخت ارتباطی

این زیرلایه شامل تجهیزات فیزیکی و فناوری‌هایی است که ارتباطات شبکه‌ای را فراهم می‌کنند. مانند:

• کابل‌های فیبر نوری: این کابل‌ها داده‌ها را با سرعت بالا بین نقاط مختلف انتقال می‌دهند.
• روترها و سوئیچ‌ها: این دستگاه‌ها، ترافیک لحظه‌ای اطلاعاتی موجود در مسیرهای مختلف شبکه را رصد کرده و داده‌ها را بین دستگاه‌های مختلف از طریق سریع‌ترین مسیر هدایت می‌کنند.

زیرساخت اطلاعاتی

این زیرلایه مربوط به تجهیزات و سیستم‌های ذخیره‌سازی و پردازش اطلاعات است. مانند:

• مراکز داده: محل‌هایی که سرورها و تجهیزات ذخیره‌سازی اطلاعات در آن‌ها قرار دارند.
• سرورها: دستگاه‌هایی که داده‌ها و برنامه‌ها را پردازش و ذخیره می‌کنند.

C  لایه خدمات

لایه خدمات پایه شامل مجموعه‌ای از خدمات ضروری و اساسی است که به عملکرد بهتر و کارآمدتر شبکه کمک می‌کنند.

خدمات ابری

خدمات اصلی این بخش شامل این موارد است:

• خدمات زیرساخت ابری: ارائه زیرساخت‌هایی مانند سرورها، ذخیره‌سازی و شبکه‌ها به صورت آنلاین. به عنوان مثال، یک معلم می‌تواند از زیرساخت ابری برای ذخیره‌سازی و پشتیبان‌گیری از فایل‌های درسی خود استفاده کند.
• خدمات بسترهای ابری: ارائه پلتفرم‌هایی که توسعه‌دهندگان می‌توانند روی آنها نرم‌افزارهایی را که ساخته‌اند، بدون نیاز به هزینه و تهیه سخت‌افزار قوی به صورت مجازی توسعه دهند و پیش از عرضه عمومی آزمایش کنند. به عنوان مثال، این بسترها می‌توانند در زمینه آزمایشگاه مجازی در مدارس مورد استفاده قرار گیرند.
• خدمات ابری نرم‌افزاری: ارائه نرم‌افزارهایی که از طریق اینترنت در دسترس هستند، مانند ابزارهای آموزشی آنلاین. به عنوان مثال، استفاده معلمان از پلتفرم‌های آموزش مجازی یکی از کاربردهای خدمات ارائه شده از طریق نرم‌افزارهای ابری است.

سیستم‌عامل

از کلیدی‌ترین بخش‌های لایه خدمات، توسعه سیستم‌عامل است. سیستم‌عامل در واقع نرم‌افزار مادری است که امکان فعالیت سایر نرم‌افزارها را فراهم می‌کند. از این‌رو علاوه‌بر سیستم‌عامل‌های رایج و عمومی میان کاربران رایانه‌های خانگی و تجاری (نظیر ویندوز، مک‌او‌اس، لینوکس و…) یا تلفن‌های همراه (مثل اندروید و آی‌اواس) سایر دستگاه‌ها مثل سرورها، کارت‌های هوشمند، سامانه‌های صنعتی و اینترنت اشیا نیز همگی نیاز به سیستم‌عامل اختصاصی خود دارند.

با توجه به فراگیری استفاده از خدمات سیستم‌عامل و پایه‌ای بودن آن، وجود هرگونه حفره امنیتی در آن می‌تواند منجر به نفوذ هکرها به تمام استفاده‌کنندگان از سیستم‌عامل و آسیب جدی به کل شبکه شود. از این‌رو توسعه سیستم‌عامل‌های امن بومی می‌تواند راهکاری ریشه‌ای برای مقابله با تهدیدات سایبری، خصوصاً در بخش‌های حساس نظامی و امنیتی باشد.

شکل 76: در 29 تیر 1403/19 جولای 2024 حفره امنیتی در سیستم‌عامل ویندوز منجر به اختلال گسترده در رایانه‌های بانک‌ها، فرودگاه‌ها، راه آهن و… در جهان شد. در حالی‌که ایران پیش از این به علت محدودیت تحریم‌ها، اقدام به توسعه نرم‌افزار بومی کرده بود و در نتیجه، از این حمله سایبری مصون ماند.

جویشگر

جویشگرهای وب به عنوان پایه‌ای‌ترین ابزار استفاده اغلب کاربران از اینترنت شناخته می‌شوند. توسعه خدمات جویشگر بومی علاوه‌براینکه می‌تواند قابلیت‌های فرهنگی و زبانی ویژه را به کاربران عرضه کند، مانع خروج داده‌های حساس جستجوی کاربران از کشور نیز می‌شود. روسیه و چین از جمله پیشتازان این عرصه در توسعه موتور جستجوهای بومی «یاندکس» و «بایدو» و رقابت با سلطه گوگل در کشور خود بوده‌اند.

خدمات پایه مکانی و نقشه

این خدمات شامل سیستم‌های نقشه‌برداری و مکان‌یابی داخلی است که به دستگاه‌های مختلف امکان استفاده از نقشه‌ها و خدمات مکانی بومی را می‌دهد. از جمله این موارد می‌توان به مسیریاب‌های بومی «نشان» و «بلد»، نقشه امکان شهرداری تهران[2]، سامانه 141 مدیریت راه‌های کشور و… اشاره کرد.

شکل 77: امکان رصد زنده وضعیت راه‌ها و جاده‌های ایران از طریق سامانه 141 مرکز مدیریت راه‌های کشور[3]

پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی

این خدمات شامل پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی است که امکان ارتباطات و تعاملات اجتماعی امن و پایدار را فراهم می‌کنند. طبق سند «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» (مصوب سال 1396 شورای‌عالی فضای مجازی) شکل‌دهی به حداقل یک پیام‌رسان اجتماعی با ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال از جمله اهداف کشور در این زمینه است.

کلید عمومی و گواهی‌های دیجیتال

کلید عمومی و گواهی‌های دیجیتال برای امنیت اینترنت بسیار مهم هستند. کلید عمومی یک رمز است که برای رمزنگاری اطلاعات استفاده می‌شود. گواهی‌های دیجیتال نیز تضمین می‌کنند که یک وبسایت یا سرویس واقعاً همان چیزی است که ادعا می‌کند. این گواهی‌ها توسط نهادهای معتبر صادر می‌شوند و به حفاظت از اطلاعات کاربران کمک می‌کنند.

سکوهای ارائه خدمت دیجیتال

سکوهای ارائه خدمت دیجیتال (PaaS) ابزارهایی هستند که توسعه‌دهندگان از آنها برای ساخت و مدیریت نرم‌افزارها استفاده می‌کنند. این سکوها امکاناتی مانند سرورها، ذخیره‌سازی داده‌ها و ابزارهای توسعه را به صورت آنلاین فراهم می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، یک سکوی بومی می‌تواند محیطی را برای برنامه‌نویسان فراهم کند تا بتوانند برنامه‌های خود را بدون نیاز به مدیریت سخت‌افزار و زیرساخت‌های پیچیده توسعه دهند.

مخازن، کتابخانه‌ها و APIهای ضروری

مخازن و کتابخانه‌ها مجموعه‌ای از کدها و ابزارهایی هستند که توسعه‌دهندگان می‌توانند از آنها برای ساخت برنامه‌های خود استفاده کنند. API (رابط برنامه‌نویسی کاربردی) نیز مجموعه‌ای از توابع و پروتکل‌ها است که به برنامه‌های نرم‌افزاری اجازه می‌دهد با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این مخازن و APIها به توسعه‌دهندگان کمک می‌کنند تا به سرعت و سادگی نرم‌افزارهای جدید را توسعه دهند. ایجاد چنین بستری می‌تواند موتور محرک رشد سریع‌تر سایر بخش‌های لایه‌ی خدمات و محتوا باشد.

خدمات کاربردی عمومی

این بخش روی خدمات کاربردی تمرکز دارد که به‌عنوان نرم‌افزارها یا خدمات اصلی شبکه توسط کاربران برای تحقق اهداف مختلف استفاده می‌شود. این خدمات شامل موارد زیر است:

• خدمات دولت الکترونیکی: خدمات دولتی به دولتی (G2G) بین تمامی دستگاه‌های دولتی از طریق مرکز ملی تبادل اطلاعات انجام می‌شود. این خدمات شامل ارائه مجوزها، پرداخت‌های دولتی و ثبت اسناد به صورت آنلاین است. مثال: سامانه «سجام» برای ثبت‌نام در بورس که به کارگزاری اجازه می‌دهد مشخصات فرد را مستقیماً سازمان ثبت احوال استعلام کند.
• خدمات دیجیتال: این خدمات شامل تجارت الکترونیکی، سلامت الکترونیکی، حمل و نقل، گردشگری و سرگرمی است. هدف این خدمات تسهیل زندگی روزمره کاربران است. مثال: سامانه «دیجیتال سلامت» برای مدیریت پرونده‌های پزشکی آنلاین.
• خدمات اینترنت اشیا: برای توسعه اینترنت اشیا، تولید تجهیزات و سنسورهای IoT و پلتفرم‌های مرتبط با استفاده از توان داخلی حمایت می‌شود. مثال: سیستم‌های هوشمند آبیاری که به کشاورزان کمک می‌کند تا مصرف آب را بهینه‌سازی کنند.
• خدمات صوت‌وتصویر فراگیر: این خدمات شامل پلتفرم‌های پخش ویدئو و صوت به صورت آنلاین است که به کاربران امکان می‌دهد به محتوای چندرسانه‌ای و سرگرمی در هر زمان و مکانی دسترسی داشته باشند.
• خدمات هوش مصنوعی و تحلیل داده: این خدمات شامل ابزارها و پلتفرم‌هایی است که به کاربران امکان می‌دهد تا با استفاده از هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها، از اطلاعات به‌دست‌آمده بهره‌برداری کنند. مثال: سامانه‌های تحلیل داده برای پیش‌بینی روندهای بازار.

C لایه محتوا

در لایه محتوا نیز می‌توان شبکه ملی اطلاعات را دخیل دانست که در آن بومی‌سازی، فرهنگ‌سازی، پالایش و سالم‌سازی محتوا دنبال می‌شود. نظارت بر توزیع محتوای سرگرمی کودکان و رده‌بندی سنی آن جهت کمک به والدین یا صحت‌سنجی محتوای علمی و جلوگیری از انتشار مطالب شبه‌علم، جعلی و کذب، نظارت بر عملکرد بنگاه‌های خبری و پیشگیری از شایعات و تهمت و تخریب شخصیت‌ها، پیگرد قضایی و حقوقی جرائم سایبری و نقض حریم خصوصی کاربران از جمله اقدامات این لایه است.

شکل 78: مدل مفهومی از اجزای شبکه ملی اطلاعات[4]

B       تجربه سایر کشورها

دغدغه‌ی محوری که پشت ایده شبکه ملی اطلاعات است – یعنی داخلی‌سازی مسیریابی اطلاعات و ممانعت از دسترسی خارج از مرز به آنها – فقط مختص ایران نیست و پیش از این کشورهای مختلفی سراغ اجرای شبکه‌های داخلی مشابهی رفته‌اند. این موضوع حتی میان کشورهای اتحادیه اروپا و آمریکا نیز محل مناقشه و اختلاف است.

شکل 79: درگیری اتحادیه اروپا، چین و آمریکا با یکدیگر بر سر حفاظت از اطلاعات کاربران از جمله مهم‌ترین مصادیق جهانی بودن دغدغه حکمرانی سایبری است.[5] و [6]

البته تجربیات کشورها در این موضوع یکسان نیست و هر یک این مسیر را به شیوه‌ی متفاوتی طی کرده‌اند. د‌ر زیر به بخشی از مهم‌ترین این موارد اشاره می‌شود:

C ژاپن

در سال ۲۰۰۰ میلادی دولت ژاپن تصمیم به ایجاد و گسترش شبکه پهن‌باند گرفت و اکنون یکی از پیشروان جهان در توسعه اینترنت پرسرعت است که به طور گسترده‌ای از فناوری‌های نوین در این زمینه بهره می‌برد. این کشور با دارا بودن سرعت‌های بسیار بالای اینترنت، از جمله رکورد انتقال داده با سرعت 319 ترابیت بر ثانیه، به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته در زیرساخت‌های اینترنتی شناخته می‌شود. وزارت امور داخلی و ارتباطات ژاپن (MIC) مسئولیت نظارت بر بخش‌های مختلف ارتباطات و اینترنت را بر عهده دارد و قوانین مختلفی برای اطمینان از عملکرد صحیح و ایمن این بخش‌ها وضع کرده است:

• خودتنظیمی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی: قانون محدودیت مسئولیت ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی در سال 2001، ارائه‌دهندگان خدمات را ملزم به ایجاد یک چارچوب خودتنظیمی برای مدیریت درخواست‌های حذف محتوای غیرقانونی یا توهین‌آمیز، افترا، نقض حریم خصوصی و نقض حقوق مالکیت معنوی می‌کند. این چارچوب شامل اطلاع‌رسانی به فردی که محتوا را منتشر کرده و حذف آن در صورت عدم پاسخگویی یا عدم رضایت نویسنده است.
• قانون کپی‌رایت: اصلاحات در قانون کپی‌رایت ژاپن در سال 2012، دانلود عمدی محتوای ناقض حقوق کپی‌رایت را جرم تلقی کرده و تدابیر سخت‌گیرانه‌تری را برای مقابله با این نوع تخلفات اعمال می‌کند.
• نظارت و کنترل محتواهای آنلاین: ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی به صورت داوطلبانه محتوای پورنوگرافی کودکان را فیلتر کرده و به والدین امکان می‌دهند تا محتوای غیراخلاقی را برای محافظت از کودکان فیلتر کنند. محتواهای نفرت‌انگیز و مستهجن نیز به طور فعال حذف می‌شوند.

C کره جنوبی

کره جنوبی برای اولین‌بار در سال ۱۹۹۸ میلادی، اینترنت با سرعت بالا را معرفی کرد و در اواخر دهه نود میلادی طراحی شبکه پهن‌‌باند را با سرعت دو مگابیت بر ثانیه برای هر فرد آغاز کرد. هدف اصلی آن‌ها در پیاده‌سازی شبکه ملی اینترنت، افزایش سرعت، ارتقای خدمات و ارائه‌ی صدا روی آی‌پی (VoIP) بوده است.

کره جنوبی از یک سامانه‌ی سخت‌گیرانه احراز هویت برای کاربران اینترنتی استفاده می‌کند که به عنوان سیستم تأیید نام واقعی شناخته می‌شود. این سامانه کاربران را ملزم می‌کند که قبل از ارسال محتوا در وب‌سایت‌های پرترافیک، هویت خود را با اطلاعات شخصی تأیید کنند. کاربران باید نام واقعی و شماره ثبت‌نام مقیم خود را قبل از انجام فعالیت‌های آنلاین ارائه دهند. این امر به دولت امکان می‌دهد تا پست‌های آنلاین را به افراد مشخصی ردیابی کرده، مسئولیت‌پذیری را تشویق کند و از گسترش محتوای مخرب جلوگیری نماید. قانون، ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی (ISPs) و وب‌سایت‌های بزرگ را موظف به رعایت الزامات احراز هویت کرده تا اطمینان حاصل شود که داده‌های کاربران در صورت نیاز، قابل پیگیری هستند. گزارش‌ها نشان می‌‎دهد سیستم تأیید نام واقعی تا حدودی در کاهش آزار و اذیت سایبری و مزاحمت‌های آنلاین مؤثر بوده است.

علاوه بر این‌ها، کره جنوبی با هدف تقویت ساختار داخلی اینترنت، استراتژی امنیت سایبری ملی خود را تدوین کرده است. این استراتژی برای ایجاد یک فضای سایبری امن و مقاوم که از امنیت ملی، رونق اقتصادی و صلح بین‌المللی حمایت می‌کند، چشم‌اندازی ترسیم می‌کند. اهداف اصلی این اقدام، شامل تضمین عملیات پایدار زیرساخت‌های حیاتی، پاسخگویی مؤثر به حملات سایبری و ایجاد یک بنیان قوی برای امنیت سایبری است. در این استراتژی، تقویت زیرساخت‌های داخلی و ایجاد سامانه‌های کارآمد ملی برای به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات مورد تأکید قرار گرفته است.

C آلمان

در ژوئن سال ۲۰۰۶ طرحی تحت عنوان «Deutschland-Online» توسط دولت تصویب شد که در آن استفاده از فناوری اطلاعات و اینترنت نقش مهمی داشتند. هدف اصلی طرح «Deutschland–Online» ایجاد دولت الکترونیک یکپارچه در سراسر آلمان بوده است. در این طرح مسائل زیر مورد توجه قرار گرفته است:

• تسهیل دسترسی به خدمات دولتی: از طریق پلتفرم‌های دیجیتال، شهروندان و کسب‌وکارها می‌توانند به راحتی به خدمات دولتی دسترسی پیدا کنند؛ از جمله ثبت‌نام، درخواست مجوزها، و پرداخت‌های الکترونیکی.
• امنیت سایبری و حفاظت از داده‌ها: در این پروژه تأکید زیادی بر امنیت داده‌ها و حفاظت از اطلاعات شخصی شهروندان وجود دارد. این پروژه تلاش می‌کند تا با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و روش‌های امنیتی مدرن، داده‌های کاربران را محافظت کند.
• همکاری بین‌سازمانی: یکی از اهداف اصلی پروژه، تقویت همکاری بین سازمان‌های دولتی مختلف برای بهبود هماهنگی و کارایی در ارائه خدمات دیجیتال است. این همکاری شامل اشتراک اطلاعات و به‌کارگیری بهترین روش‌ها برای بهبود امنیت و کارایی خدمات است.

یکی دیگر از تلاش‌های آلمان، حفاظت از اطلاعات و داده‌های شخصی است. آلمان به عنوان یکی از اعضای اتحادیه اروپا، از قوانین GDPR پیروی می‌کند. این قانون شامل الزامات سخت‌گیرانه‌ای برای جمع‌آوری، پردازش و ذخیره‌سازی داده‌های شخصی است که شرکت‌ها و سازمان‌ها را ملزم به رعایت استانداردهای بالای حفاظت از داده‌ها می‌کند. در نتیجه این قانون کمک می‌کند تا داده‌های کاربران آلمانی در داخل مرزهای کشور باقی بماند و از دسترسی غیرمجاز به آن جلوگیری شود.

قانون دیگر، قانون حفاظت از اطلاعات است که زیرساخت‌های اطلاعاتی حیاتی (KRITIS) را ملزم به رعایت استانداردهای امنیتی بالا می‌کند و گزارش حوادث امنیتی مهم به دفتر امنیت اطلاعات را الزامی می‌سازد. این قانون به دولت قدرت‌های نظارتی و اجرایی بیشتری می‌دهد تا امنیت سایبری را در آلمان بهبود دهند.

C چین

دولت چین که از سال 1373/1994 اجازه ورود اینترنت به کشور را داده بود، از 1377/1998 پروژه «فایروال بزرگ چین»[7] را آغاز کرد. این پروژه سال 1387/2008 تکمیل شد که یک شبکه داخلی بزرگ از سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها را شامل می‌شد.

این پروژه که به عنوان یکی از بزرگترین سیستم‌های نظارت و سانسور اینترنت در جهان شناخته می‌شود، شامل روش‌هایی مانند فیلتر کردن کلمات کلیدی، کنترل پهنای باند و مسدود کردن دسترسی به وبسایت‌های خاص است. این اقدامات به دولت چین امکان می‌دهد تا ترافیک اینترنتی را به طور دقیق کنترل کند و دسترسی به اطلاعات خارجی را محدود نماید. همچنین، بیش از دو میلیون نفر در چین مشغول به نظارت و سانسور محتوای اینترنتی هستند، که از ابزارهایی مانند تحلیل کلان داده و یادگیری ماشینی برای شناسایی و حذف محتوای نامناسب استفاده می‌کنند.

چین با توسعه خدمات بومی فضای مجازی، توانسته است وابستگی کاربران خود به خدمات غربی را به حداقل برساند. برخی از مهم‌ترین این خدمات عبارت‌اند از:

موتورهای جستجو

• بایدو (Baidu): این موتور جستجو یکی از محبوب‌ترین امکانات در چین است و جایگزین مناسبی برای گوگل می‌باشد. بایدو علاوه بر جستجوی وب، خدمات متنوعی از جمله نقشه‌ها، اخبار، ویدئوها و لغتنامه برای زبان چینی ارائه می‌دهد.

شبکه‌های اجتماعی

• وی‌چت (WeChat): این اپلیکیشن پیام‌رسان که توسط شرکت تنسنت توسعه یافته، علاوه بر امکانات پیام‌رسانی، شامل خدمات پرداخت موبایلی، شبکه اجتماعی، خرید آنلاین و … است.
• ویبو (Weibo): این پلتفرم میکروبلاگینگ مشابه توییتر است و کاربران می‌توانند پست‌های کوتاه، عکس‌ها و ویدئوهای خود را در آن به اشتراک بگذارند.

خدمات ویدئویی و پخش آنلاین

• یوکو (Youku) و آی‌چی‌یی (iQiyi): این پلتفرم‌ها مشابه یوتیوب و نتفلیکس هستند و کاربران می‌توانند ویدئوها و فیلم‌های مختلف را در آن‌ها تماشا کنند.
• دوئین (Douyin): این اپلیکیشن اشتراک‌گذاری ویدئوهای کوتاه که در خارج از چین به نام تیک‌تاک (TikTok) شناخته می‌شود، توسط شرکت بایت‌دنس توسعه یافته است.

خدمات خرید آنلاین

• علی‌بابا (Alibaba) و جی‌دی (JD): این پلتفرم‌های تجارت الکترونیک مشابه آمازون هستند و کاربران می‌توانند انواع محصولات را در آن به صورت آنلاین خریداری کنند.

خدمات پرداخت موبایلی

• علی‌پی (Alipay) و وی‌چت پی (WeChat Pay): این دو سرویس پرداخت موبایلی به کاربران امکان می‌دهند تا به راحتی و با استفاده از گوشی‌های هوشمند خود، پرداخت‌های آنلاین و آفلاین انجام دهند.

C روسیه

دولت روسیه نیز سال‌هاست در حال توسعه شبکه داخلی خود موسوم به «رونت» (RuNet) است که ترافیک‌ داخلی را درون کشور نگه می‌دارد و ترافیک بین‌المللی را از طریق مراکز مبادله‌ شناخته‌‌شده عبور می‌دهد.[8] روسیه اقدامات گسترده‌ای را برای داخلی‌سازی مسیریابی اطلاعات و ممانعت از دسترسی خارجی به اطلاعات داخلی اجرا کرده است:

قوانین مرتبط به شبکه ملی اطلاعات روسیه

• قانون اینترنت حاکم (Sovereign Internet Law): این قانون که در سال 2019 تصویب شد، به دولت روسیه اجازه می‌دهد تا کنترل کاملی بر اینترنت در داخل مرزهای خود داشته باشد. این قانون زیرساخت‌های اینترنتی را ملزم به استفاده از نقاط تبادل داخلی می‌کند و به دولت اجازه می‌دهد تا در صورت لزوم، دسترسی به اینترنت جهانی را قطع کند و تنها از شبکه داخلی استفاده نماید.
• قوانین محلی‌سازی داده‌ها: روسیه از سال 2015 شرکت‌های بین‌المللی را ملزم کرده است که داده‌های کاربران روسی را در سرورهای داخلی ذخیره کنند. این قانون با هدف حفاظت از داده‌های شخصی و جلوگیری از دسترسی خارجی به اطلاعات حساس تصویب شده است.
• قانون حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حیاتی: این قانون شامل الزامات و تدابیر امنیتی برای حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حیاتی مانند بانک‌ها، نیروگاه‌ها و سیستم‌های حمل و نقل است.

خدمات بومی فضای مجازی روسیه

روسیه نیز با توسعه خدمات بومی فضای مجازی، توانسته است وابستگی کاربران خود به خدمات غربی را به حداقل برساند. برخی از مهم‌ترین این خدمات عبارت‌اند از:

• موتورهای جستجو

یاندکس (Yandex): در روسیه نیز مانند چین، این موتور جستجوی داخلی یکی از محبوب‌ترین امکانات است و جایگزینی برای گوگل درنظر گرفته می‌شود. یاندکس علاوه بر جستجوی وب، خدمات متنوعی از جمله نقشه‌ها، اخبار، ویدئوها و سرویس‌های مالی را ارائه می‌دهد.

• شبکه‌های اجتماعی

وی‌کی (VK): این شبکه اجتماعی مشابه فیس‌بوک است و کاربران می‌توانند پروفایل‌های شخصی ایجاد کنند، با دوستان خود در ارتباط باشند و محتواهای مختلفی را به اشتراک بگذارند.

• خدمات ویدئویی و پخش آنلاین

روتوب (Rutube): این پلتفرم مشابه یوتیوب است و کاربران می‌توانند ویدئوها و فیلم‌های مختلف را در آن تماشا کنند.

• خدمات پرداخت موبایلی

کیوی (Qiwi) و یاندکس مانی (Yandex.Money): این دو سرویس پرداخت موبایلی به کاربران امکان می‌دهد تا به راحتی و با استفاده از گوشی‌های هوشمند خود، پرداخت‌های آنلاین و آفلاین انجام دهند.

C کوبا

کوبا با سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌های شبکه داخلی، توانسته است یک اینترنت بومی با نام رد کوبانا ایجاد کند که به کاربران امکان می‌دهد با سرعت بالا و هزینه‌ای کم از سرویس‌های محلی استفاده کنند. این سرویس‌ها شامل معادل‌های بومی ویکی‌پدیا، ایمیل، موتورهای جستجو و منابع آموزشی است. به لطف این زیرساخت‌ها، کاربران کوبایی می‌توانند به راحتی به اطلاعات و خدمات محلی دسترسی داشته باشند گرچه در دسترسی به اینترنت جهانی کندی و مشکلاتی را تجربه می‌کنند.

پروژه «SNET» (Street Network یا شبکه خیابانی) نیز یک شبکه جامعه‌محور بی‌سیم در کوبا است که به مردم امکان می‌دهد از طریق یک شبکه متصل از خانه‌ها، بازی کنند یا فیلم‌ تماشا کنند.

با این حال، عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مرتبط با اینترنت جهانی باعث شده است که ارتباط کوبا با جهان خارج، کند و بی‌کیفیت باشد. حتی اگر دولت کوبا محدودیت‌ها و سانسور بر اینترنت بین‌المللی اعمال نکند، استفاده از آن به دلیل سرعت و کیفیت پایین، عملاً ناممکن و غیرکاربردی است. این وضعیت نشان می‌دهد که تمرکز بر شبکه داخلی، هرچند مزایایی مانند دسترسی سریع و ارزان به اطلاعات محلی را به همراه دارد، اما بدون توسعه زیرساخت‌های بین‌المللی، کاربران را از دسترسی به اطلاعات و خدمات جهانی محروم می‌کند.

[1] Routing

[2] https://map.tehran.ir

[3] https://141.ir

[4] https://rasanews.ir/fa/news/678679

[5] https://zaviehmag.ir/?p=3109

[6] https://zaviehmag.ir/?p=7894

[7] Great Firewall of China، برگرفته از نام دیوار بزرگ چین

[8] https://www.zoomit.ir/tech-iran/377591-national-information-network-other-countries