حضور در جمع‌های مجازی همانند مکالمات و محاورات خصوصی در فضای مجازی باید پیرو موازین اخلاقی خاص آن باشد. هر چند می‌دانیم که بسیاری از این قواعد برگرفته از آداب فضای حقیقی است؛ اما مرور آن‌ها و توجه به ظرافت های رفتار در محیط مجازی حتماً ضروری است.
· تعریف محیط و اهداف
شاید در آغاز تنها شکلی از ارتباطات حقیقی انسان‌ها که وارد فضای مجازی شده بود، ارتباط «یک به یک» بود؛ اما به سرعت با توسعه رسانه‌های اجتماعی امکان ارتباطات «یک به چند» و «چند به چند» هم به وجود آمد. همانطور که امکان ارسال یک پیام به چند نفر (send to all) حتی قبل از اختراع پیام‌رسان‌های اجتماعی، در رایانامه‌های قدیمی با امکان ایجاد گروه‌های مخاطبان هم وجود داشت.
تشکیل دادن هر گروه مجازی باید در راستای پیگیری یک هدف ارتباطی خاص باشد که از هیچ طریق دیگر و مشابهی امکان تحقق نداشته باشد. ایجاد کردن پی در پی گروه‌ها با اعضای مشابه، نه تنها موجب پیشرفت اهداف نمی‌شود، بلکه توجه و وقت مخاطبان را نیز هدر می‌دهد و این امر رفتاری غیر اخلاقی است.
از نظر اخلاق جمعی، تشکیل‌دهنده گروه باید ابتدا هدف خود از تشکیل آن گروه و ضرورت آن را برای اعضا توضیح دهد و سپس برای برقرار نظم و انضباط در یک ارتباط جمعی، قوانین و شرایطی را برای عضویت و فعالیت در آن گروه تعیین کند. در این حالت افراد اختیار خواهند داشت که در صورت پذیرش شرایط به حضور در آن جمع ادامه دهند و تخطی از این توافق اولیه، نوعی نقض عهد محسوب می‌شود.
· آداب ورود و خروج و حضور اعضا
اضافه شدن هر فردی به هر جمع مجازی از یک طرف باید با رضایت خود فرد باشد و از طرف دیگر با رضایت آن جمع. اخلاقی است که قبل از عضو کردن افراد، از آن‌ها به طور خصوصی اجازه گرفته شود. همچنین بعد از ورود فرد جدید، پسندیده است که ورود او به جمع اعلام شده و در صورت لزوم از طرف دیگران یا خودش به جمع معرفی شود. این رفتار بسیار مشابه با مواجهه با یک تازه وارد به مهمانی است. ادب حکم می‌کند که به فرد اضافه شده خوش آمد گفته شود و با ارتباط عاطفی مناسب او آن فرد به جمع وارد شود.
به طور کلی گمنامی در گروه‌های مجازی هر چند میسّر است؛ اما سازنده نیست و در بسیاری مواقع موجب سوءتفاهم و درگیری می‌شود. اخلاقی است که اعضایی که به جمع اضافه می‌شوند خودشان را معرفی کنند تا از ایجاد این سوءتفاهم‌ها جلوگیری شود.
نباید فراموش کرد که همه اعضای یک گروه مجازی، انسان‌های واقعی هستند که در فضای حقیقی زندگی می‌کنند و احوالات و مناسبات خاص خودشان را دارند. مثلاً یک خانم، هم در گروه مجازی و هم در زندگی واقعی یک خانم است. پس مناسبات یک آقا و یک خانم در گروه مجازی کاملاً باید متناظر با این ارتباط در فضای حقیقی و بلکه محترمانه‌تر باشد.
یادمان باشد که رفتار ما در گروه‌های مجازی همان‌قدر که تحت نظر همه اعضای گروه است، ذیل نظر و علم پروردگار قرار دارد و احترام ما به دیگران نوعی از احترام گذاشتن ما به خداوند است. چون پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «التَّقْوَى إِجْلَالُ اللَّهِ وَ تَوْقِيرُ الْمُؤْمِنِينَ؛ تقوا احترام گذاشتن به خداوند و احترام گذاشتن به مؤمنان است.»[1]
· تعیین اندازه و ساعت فعالیت
هر نفر چه تعداد پیام در روز می‌تواند به یک گروه ارسال کند؟ ساعت فعالیت گروه چگونه است؟ از جمله موارد مهم در قوانین فعالیت یک گروه، توافق مدیر و اعضا بر روی میزان فعالیت و ساعت فعالیت گروه است. هر چقدر این قواعد دقیق‌تر بیان بشود و دقیق‌تر رعایت بشود، بازدهی فعالیت آن جمع بالاتر خواهد رفت. فرقی نمی‌کند که یک جمع خانوادگی باشد، یا گروه درسی و یا دوستان و همکاران. رعایت این قوانین، ضمن آن که از مصادیق پایندی به اخلاق جمعی است، از تضییع حقوق دیگران هم جلوگیری می‌کند.
· آداب باز ارسال به گروه و از گروه
باز ارسال روزانه پیام‌های صبح بخیر و شب بخیر؛ تقویم تاریخ؛ مطالب تکراری و قدیمی و … در گروه صحیح نیست. هر چند توجه به مناسب‌ها و وقایع و ایام، خودش نوعی آداب‌دانی و احترام فرهنگی محسوب می‌شود؛ اما افراط در آن باعث ملالت و بی‌تفاوتی در مخاطب خواهد شد و در نهایت به نوعی بی‌احترامی به همان محتوا منجر می‌شود.
اخلاقی‌تر است که صرفاً اخبار و تحلیل‌های مرتبط با موضوع خاص گروه در آن بازارسال شود و حتماً در کنار آن نظر فرستنده نیز وجود داشته باشد.
هر چند که فضای داخل یک گروه، به معنای واقعی کلمه شامل قوانین حریم خصوصی نمی‌شود؛ اما حرف و سخنی که افراد در یک جمع با دوستان و آشنایان خود مطرح می‌کنند به نوعی نزد آن جمع امانت است. بیرون بردن حرف‌ها از داخل گروه به بیرون آن، یا از محیط مجازی گروه به محیط حقیقی، باید با رعایت اخلاق و ادب باشد. در این مواقع ضروری است حتماً به طور خصوصی از فرد اجازه گرفته و سپس در بیرون از گروه نقل شود.
· آداب بحث دو نفره در گروه
از جمله چالش‌های پر تکرار در گروه‌های مجازی، بحث و گفتگو بین دو نفر در میان جمع است. طبیعتاً مطرح کردن سؤال و گرفتن پاسخ در گروه کاری غیراخلاقی نیست. اما آنجایی که این بحث‌های دو نفره ثمره‌ای برای غالب اعضای جمع ندارد، منجر به تضییع حقوق دیگران می‌شود. رفتار اخلاقی این است که بعد از یکی دو مرتبه رفت و برگشت پیام در گروه، ادامه گفتگوی دو نفره به فضای خصوصی افراد منتقل شود.
عدم رعایت حریم خصوصی نیز از معضلات اخلاقی بحث‌های دو نفره در گروه است. در هر صورت محیط گروه، هر چقدر هم که دوستانه و خودمانی، یک محیط عمومی است و مطرح کردن مباحث شخصی، احساسات، خاطرات و مانند آن در حضور دیگران، نوعی افشاگری و نقض حریم خصوصی محسوب می‌شود.
· آداب ارسال پیام‌های غیرمتنی به گروه
هنگام حضور در گروه مجازی از نظر اخلاقی توجه به زمان دیگران ضروری است. هنگامی که یک پرونده صوتی یا ویدیو یا هر گونه پرونده دیگری را در گروه ارسال می‌شود، اخلاقی است که در کنار آن توضیحاتی پیرامون آن موضوع نیز در گروه قرار گیرد. شاید شنیدن یا بارگیری کردن هر پرونده و پیامی برای همه اعضای گروه ضروری نباشد.
[1] مستدرك الوسائل، ج 11، ص 267
