راهنمای «راهبردهای آموزشی» درسنامه برای معلمان
- دسته‌بندی: درسنامه
- تاریخ:
۱ + بیان مستقیم :
در راهبرد آموزشی بیان مستقیم، شما دانش‌آموزان را مخاطب خود قرار می‌دهید و محتوای آموزشی را در مجموعه‌ای از گزاره‌ها و جملات پیوسته با آنها مطرح می‌کنید. در برخی موارد، این محتوا بدنه‌ی اصلی درس می‌باشد و در موارد دیگر ممکن است مقدّمه‌چینی یا جمع‌بندی شما باشد. این روش، قدیمی‌ترین و صریح‌ترین طریق آموزش است و به شرط مدیریت توجّه دانش‌آموزان و فنّ بیان مناسب شما، درصد زیادی از پیشبرد اهداف آموزشی را در زمانی کوتاه، رقم خواهد زد.
فعّالیت خود معلم : 10 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 3 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : فن بیان، جمله‌بندی مناسب، دایره واژگان متنوع
۲ + پرسشگری معلم :
در این راهبرد آموزشی، شما به عنوان معلم، مجموعه‌ای از سؤال‌ها را برای دانش‌آموز مطرح می‌کنید و با پاسخ پرسش‌ها، آنها را به سمت مقصد آموزشیِ ازپیش‌طراحی‌شده‌تان هدایت می‌کنید. پاسخ دادن شفاهی دانش‌آموزان به سؤال‌های معلّم – علاوه بر گسترش مهارت‌های ارتباطی و تقویت مهارت‌های کلامی آنها – منجر به تحریک قوه‌ی تفکر و درگیری بیشتر ذهنشان خواهد شد. در برخی موارد ممکن است پس از هرپرسش، پاسخ را روشن بگویید و گاهی نیز ممکن است خودتان پاسخی ندهید تا در پایان از مجموعه‌ی پرسش و پاسخ‌ها نتیجه‌گیری کنید. از موارد مهم در اجرای مناسب این راهبرد آموزشی، فعّال کردن عموم دانش‌آموزان و مشارکت دادن آنها در پاسخ پرسش‌هاست. همچنین تنظیم زمان مناسب برای فکرکردن دانش‌آموزان به هرپرسش نیز حائز اهمیت است.
فعّالیت خود معلم : 4 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 4 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : توجه همزمان به همه دانش‌آموزان، تقسیم عادلانه فرصت صحبت در کلاس، مدیریت پاسخ‌های نامطلوب
۳ + شکل‌دهی مفهوم :
در این راهبرد، از طریق تبیین یک یا چند مثال جزئی، کم‌کم مفهوم آموزشی مدّ نظر خودتان را به دانش‌آموزان منتقل می‌کنید. در واقع، به واسطه‌ی تشریح مثالهای آموزشی‌تان، محتوای آموزشی شما به صورت غیرکلّی در ذهن دانش‌آموزان در حال شکل‌گیری است. در مرحله‌ی بعدی با افزودن تعداد نمونه‌ها و تشریح آنها و خصوصاً با بیان نامثال‌ها (مواردی که مثال محتوای آموزشی شما نیستند!) قدم‌به‌قدم به دقیق‌ترشدن و روشن‌ترشدن محتوای کلّی اصلی نزدیک‌تر می‌شوید؛ زیرا دانش‌آموزان با افزایش هرمثال، ناخودآگاه در ذهن خود وجوه مشترک آنها را استخراج و تفسیر می‌کنند و با بیان هرنامثال، وجوه غیرضروری را از آن می‌زدایند. به این ترتیب، در مرحله‌ی پایانی – پس از بررسی این نمونه‌های واقعی از محتوا با همراهی بچه‌ها – شما با تعمیم و استقرای مثالهای جزئی به مفهوم کلّی، مصداق‌ها را یکپارچه می‌کنید و محتوای اصلی آموزشی‌تان را شرح می‌دهید.
در راهبرد شکل‌دهی مفهوم شما باید با ظرافت و به تفصیل، مثالها را برای دانش‌آموزان باز کنید و بدون اینکه از ابتدا اصرار و عجله‌ای برای جمع‌بندی داشته باشید، قدم‌قدم دانش‌آموزان را به سمت مفهوم کلی اصلی درس نزدیک کنید. آنچه اهمیت دارد، استفاده از مثالهای کمک‌کننده، شرح و توضیح مناسب و روشن از مثالها و در پایان، استقرای کلی از مثالهای جزئی است. (در درسنامههای ابری‌شهر، برای هربار استفاده از راهبرد شکل‌دهی مفهوم، مثالها تقدیم شما شده است.)
فعّالیت خود معلم : 7 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 6 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : فن بیان، دایره واژگان متنوع
۴ + نمایش خلّاق :
یکی از راه‌های جذّاب و درگیرکننده برای دانش‌آموزان در تدریس، بهره‌گیری از عناصر نمایش است. در این راهبرد، معلم موقعیتی خلق می‌کند که در آن دانش‌آموزان (و شاید خودش) یک نمایش را آزادانه اجرا می‌کنند. این نمایش ممکن است یک شبیه‌سازی از یک وضعیت واقعی باشد که بچه‌ها باید در آن تصمیم‌هایی بگیرند و انتخاب‌هایی کنند؛ همچنین ممکن است نمایش خلاق شما موقعیتی طراحی شده باشد که دانش‌آموز لازم است با ذهنیت و فکری متفاوت از خودش، نقشی را در آن ایفا کند. راهبرد نمایش خلاق، تأثیر شگرفی بر تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری و فن بیان دانش‌آموزان دارد، از طرفی مهم‌ترین عامل موفقیت این راهبرد، مدیریت کلاس توسط معلم است. در بسیاری از موارد ضروری است چینش میزها، دانش‌آموزان و… را به کمک آنها تغییر دهید. مرحله‌ی پایانی هدایت نمایش خلاق، جمع‌بندی و تحلیل خلاصه‌ای از آن، با توجه به هدف آموزشی است.
فعّالیت خود معلم : 2 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 7 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : توزیع عادلانه‌ی فرصت حضور در نمایش‌ها، به‌کارگیری عموم دانش‌آموزان
۵ + فعالیت مشارکتی :
یکی از راهبردهای آموزش با محوریت دانش‌آموز، استفاده از فعالیت‌های مشارکتی است. در این فعالیت‌ها دانش‌آموزان با همراهی هم و از یکدیگر یاد می‌گیرند. معلّم در این جایگاه طراح، مدیر و رهبر فرایند آموزش است و فعالیت‌هایی را که در آنها دانش‌آموزان به بهترین نحو طی مشارکت، محتوای آموزشی را یاد می‌گیرند، تدوین و اجرا می‌کند. کار گروهی دانش‌آموزان جوهره‌ی اصلی فعالیت‌های مشارکتی است. توجه داشته باشید که فعال کردن تک‌تک اعضای گروه‌ها در فرایند مشارکت گروهی برای دستیابی به نتیجه بسیار مهم است و هدف مشخص و مشترک در هرگروه عامل پیشبرد فعالیت خواهد بود. گروه راهبردهای یادگیری مشارکتی انواع مختلف و خلاقانه‌ای دارد که در آموزش از هرکدام به اقتضای شرایط می‌توان بهره گرفت. نکته‌ی کلیدی آن است که شما در جایگاه معلم، بایستی نظارتی کلی به تک‌تک گروه‌ها داشته باشید و پیشرفت فرایند فعالیت هرگروه را متناسب با زمان، تسهیلگری و مدیریت کنید تا همه‌ی گروه‌ها بتوانند در زمان مشخص‌شده، طی کار گروهی مشارکتی یاد بگیرند. بنابراین توزیع مناسب بچه‌ها و شکل‌دهی متوازن گروه‌ها برای موفقیت در اجرای این راهبرد، حیاتی است.
فعّالیت خود معلم : 3 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 6 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : گروه‌بندی متعادل، تسهیلگری فرایندهای گروهی
6 + مباحثه دانش‌آموزی :
یکی از راهبردهای آموزشی، مباحثه بین دانش‌آموزان درباره‌ی موضوعی مشخص است. در این راهبرد، شما در جایگاه مدیریت و راهبری مباحثه قرار می‌گیرید و دانش‌آموزان به صورت آزاد نظرات مخالف و متضادّشان را در کلاس مطرح می‌کنند و به نقد نظرات همدیگر می‌پردازند. تقویت مهارت‌های شنیداری، بیان و تفکر نقّاد دانش‌آموزان از مزیت‌های این راهبرد است. توزیع عادلانه‌ی فرصت برای اظهار نظر بین همه‌ی داوطلبان، فعال کردن دانش‌آموزان غیرداوطلب، مدیریت هیجانات بچه‌ها هنگام صحبت، نتیجه‌گیری بدون سوگیری و صیانت از آداب و اخلاق گفت‌وگو در مباحثه، ارکان حیاتی وظایف شما به عنوان معلم و تسهیلگر این راهبرد است.
فعّالیت خود معلم : 2 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 9 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : مدیریت زمان، فعال کردن دانش‌آموزان غیرداوطلب
7 + تحقیق و کاوشگری :
تحقیق و کاوشگری دانش‌آموزمحورترین راهبرد آموزشی است. بر این اساس شما به عنوان معلم برای این راهبرد نقش چشمگیری در تسهیلگری فردی برای دانش‌آموزان و نظارت و مدیریت از بالا نسبت به آنها دارید. دشواری و اهمیت این روش از آن جهت است که شما باید مسیر یادگیری دانش‌آموز را طراحی کنید اما نباید نتیجه‌ی جست‌وجو و کاوش را برای او به صراحت بیان کنید! چرا که در این راهبرد برنامه‌ی آموزش بر کشف خود دانش‌آموز متمرکز است و به همین دلیل، ماندگاری محتوا و انگیزش دانش‌آموزان در آن به طرز شگفت‌آوری افزایش پیدا می‌کند. در این راهبرد دانش‌آموز بیشتر از همیشه حسّ مالکیت، مسئولیت و انتخاب را دریافت می‌کند و با مسائل جهان واقعی مواجه می‌شود. دشواری و اهمیت جایگاه معلم به عنوان تسهیلگر در این است که راهبرد تحقیق و کاوشگری صرفاً مجموعه‌ی پیشنهادی برای آموزش نیست؛ بلکه مسیری برای هدایت دانش‌آموز به نتیجه‌ای مشخص است و شما نقش این راهبری را دارید.
فعّالیت خود معلم : 1 از 10
مدیریت دانش‌آموزان : 10 از 10
ابزارهای بهبود کیفیت : پیگیری و بازخورددهی فرد به فرد
