دکتر شایان فخاری مدیرآکادمی سواد رسانه‌ای گرالیت در ششمین نشست تخصصی ابری‌شهر با موضوع “روایت‌های راست و دروغ در رسانه‌ها چطور سرهم می‌شوند؟” به بررسی ویژگی‌های ذاتی رسانه‌های سنتی و نوین و اهمیت سواد رسانه‌ای در مواجهه با این ویژگی‌ها پرداخت./
دکتر فخاری در ابتدا سوالاتی را مطرح نمود و سپس درصدد پاسخ به آن‌ها برآمد. وی گفت: چه اتفاقی رخ می‌دهد که اطلاعات غلط برای مخاطبان باورپذیر می‌شود؟چرا در فضای داده‌ها، مخاطب سخنان کارشناسان رسمی را باور نمی‌کنند؟ این امر حاصل چه اتفاقاتی است؟ بخشی از عدم پذیرش این مسأله به ذات رسانه‌ها بر می‌گردد.
برخی از ویژگی‌های منحصر به فرد رسانه‌ها عبارتند از:
-
- سرعت انتقال پیام: در رسانه‌های نوین سرعت انتقال پیام بسیار بالاست و این امر باعث گیج شدن مخاطب می‌شود.
- دسترسی پذیری: در این رسانه‌ها دسترسی پذیری بالاست. به این معنا که مخاطب به هر نوع مطلبی که بخواهد دست می‌یابد.
- ذخیره‌سازی: حجم اطلاعاتی که در رسانه‌های نوین وجود دارد بسیار بالاست و این اطلاعات ذخیره می‌شوند.
- لزوم رعایت اصل صحت و دقت: این یعنی در مواجهه داده‌ها در رسانه‌های نوین باید با این پیش فرض جلو برویم که داده‌ها و اخبار غلط و دورغ هستند مگر این که خلاف آن ثابت شود.
- انتخاب: یکی از نکات موجود در رسانه‌های نوین این است که در این رسانه‌ها، فرد انتخاب می‌کند که چگونه باشد و چه هویتی را از خود به نمایش بگذارد؟ در فضای حقیقی این امکان نیست که من خودم را به عنوان پزشکی متخصص جا بزنم اما در فضای مجازی می‌توانم با هویتی جعلی خودم را معرفی نمایم.
- تعامل: در این نوع رسانه‌ها هرچقدر تعامل بالاتر برود ارزش بیشتری دارد. هر چقدر مطلبی لایک بیشتری بگیرد ارزشمندتر است.
- غنای تحریک: تحریک پذیری مخاطبان در این فضا بالاست و ناگهان مسأله‌ای سرتیتر خبرها و مطالب می‌شود و مخاطبان را تحت تأثر قرار می‌دهد در حالی که از ارزش واقعی بالایی برخوردار نیست.
- عدم پیچیدگی انتشار: در گذشته برای انتشار مطالب دروغ لازم بود فرآیندی پیچیده را طی نمود، اما امروزه به راحتی می‌توان خبرها و مطالب دورغ را انتشار داد.
- عدم وجود حریم خصوصی: در رسانه‌های نوین حریم خصوصی وجود ندارد و اطلاعاتی که در این فضا قرار می‌گیرد، دیگر قابل مدیریت نبوده و کنترل و حفظ آن دور از انتظار است.
در چنین فضایی که ذاتیات و ویژگی‌های آن به گونه‌ای است که روایت دروغ به راحتی ایجاد می‌شود، لزوم توجه به سواد رسانه‌ای به چشم می‌آید. سواد رسانه‌ای قطعا ضعف‌هایی دارد اما دانشی است که بخش‌هایی از آن به ما کمک می‌کند تا فهم بهتری نسبت به دنیای اطراف داشته باشیم.
سواد رسانه‌ای در چهار لایه به ما توانمندی می‌دهد و اگر از توانایی در این چهار عرصه برخوردار باشیم دارای سواد رسانه‌ای هستیم و الا اینگونه نیست.
چهار لایه سواد رسانه‌ای عبارتند از:
- لایه دسترسی به محتوا: در این قسمت باید با کاربردهای هر نوع از محتوا آشنا باشیم و با توجه به فواید و مضرات هر یک، میزان و نوع استفاده رسانه‌ای خودمان را مدیریت کنیم.
- لایه ارزیابی: این لایه بدان معناست که هنگام دریافت یک پیام آن را با ارزش‌های اخلاقی خود ارزیابی کنیم. مباحث تقوای رسانه‌ای و امثال آن در این قسمت بیان می‌گردد.
- لایه تولید محتوا: در این ناحیه فرد باید با تکنیک‌های اقناعی تولید محتوا آشنایی لازم را داشته باشد.
- لایه تجزیه و تحلیل: در این لایه با پنج سؤال اساسی سواد رسانه‌ای روبرو هستیم که این پیام را چه کسی تولید کرده است؟ پیام تولید شده کدام نوع از انواع پیام است؟ مخاطب این پیام چه کسی است؟ هدف از تولید این پیام چیست؟ و این پیام با چه ابزاری تولید شده است؟
یکی دیگر از نکات مربوط به رسانه‌های نوین استفاده از تصویر در انتقال پیام است. تصویر زبانی بین المللی برای انتقال مفاهیم است.
در مکتب گشتالت اصولی مطرح می‌شود که در فضای رسانه و ارتباطات بسیار کاربرد دارد. ساختار مغز ما طوری است که ابتدا کلیت یک چیز را می‌بینیم و بعد سراغ جزئیات آن می‌رویم. یکی دیگر از اصل‌های این مکتب اصل سادگی است. در جنگ روانی سادگی در انتقال پیام بسیار مهم است. اصل دیگر این است که مغز تمایل به تکمیل چیزهایی است که مشاهده می‌کند. اصل بعدی مجاورت است. مغز وقتی دو شخص یا عنصر را در کنار هم می‌بیند تمایل دارد تا ویژگی‌های آن‌ها را به دیگری سرایت دهد.
نکته آخر اینکه رسانه‌های حرفه‌ای دروغ نمی‌گویند. چراکه اعتماد مخاطب خود را از دست می‌دهند. آن‌ها تنها تفسیری غلط و همراه با سوگیری را ارائه می‌کنند.
این نشست از سلسله نشست‌های تخصصی دورۀ تخصصی مربیگری سواد فضای مجازی ابری‌شهر در عصر روز دوشنبه هفتم خرداد ماه 1403 و با حضور جمعی از نخبگان تعلیم و تربیت از سراسر کشور به صورت مجازی برگزار شد.
