شبکه‌ی اینترنت، در واقع شبکه بسیار بزرگی از میلیون‌ها کامپیوتر است که مانند گره‌های یک تور والیبال با یکدیگر در ارتباط هستند. هر گره – یا به عبارتی هر دستگاه متصل به اینترنت – می‌تواند از چندین مسیر مختلف به گره‌های دیگر متصل شود و با آنها به تبادل اطلاعات بپردازد. از اینرو پیش از آنکه داده از مبداء به مقصد برسد، باید مسیری را از میان ده‌ها گره دیگر بپیماید. همین امر باعث می‌شود که احتمال شنود، سرقت اطلاعات و پدید آمدن مشکلات امنیتی توسط گره‌های واسطه شبکه همیشه وجود دارد.
در این بین سیستم‌های مسیریابی دادهها[1] در شبکه اینترنت، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که همواره سریع‌ترین مسیر را از میان گره‌ها برای انتقال اطلاعات میان مبداء و مقصد انتخاب کنند. با این وجود این احتمال وجود دارد که سریع‌ترین مسیر، الزاماً کوتاه‌ترین مسیر نباشد و تبادل اطلاعات به دلایلی مثل ترافیک مسیرهای کوتاه‌تر، اختلال فنی و … از مسیرهای دورتر نیز جابجا شود.
به همین خاطر ممکن است ارتباطات اینترنتی درون یک کشور نیز از مسیرهایی که خارج از کشور واقع شده‌اند عبور کند. به این معنی که اگر کاربری بخواهد با دستگاهی از داخل ایران، به دستگاه دیگری که آنهم داخل ایران قرار دارد متصل بشود (مثلا برای بازدید از سایت یا تماس تصویر یا …)، در حالت عادی ممکن است دادهها و اطلاعات وی از سرورهایی خارج از کشور نیز عبور کنند.
عبور دادهها و اطلاعات از سرورهایی خارج از مرز می‌توانند چندین مشکل بوجود بیاورند؛ برای مثال این عبور، باعث طولانی شدن مسیر انتقال و به تبع کاهش سرعت تبادل اطلاعات خواهد شد. همچنین عبور اطلاعات از مسیرهای خارج از کشور، نیازمند اختصاص پهنای باند خارجی و هزینه ارزی است که بسیار گران‌تر از انتقال اطلاعات در مسیر داخلی تمام می‌شود. جدای از اینها احتمال رصد دادهها توسط سرورهای خارجی و مشکلات امنیتی و حریم خصوصی نیز وجود دارد.
زیرساخت شبکه ملی اطلاعات برای حل این مشکلات به وجود آمده است. این شبکه در حقیقت مانند یک پیوست به شبکه‌ی اینترنت جهانی اضافه می‌شود تا ارتباطات اینترنتی که مبداء و مقصد آنها داخل کشور است (مثلاً دانش‌آموز ایرانی که قصد استفاده از پیام‌رسان شاد را دارد) به جای عبور از مسیرها و سرورهای خارجی، از شبکه داخل کشور مسیریابی شوند.
ویژگی دیگر این شبکه، ممانعت از دسترسی خارج از کشور به اطلاعات روی شبکه داخلی است. به عبارت دیگر اطلاعاتی که در شبکه ملی اطلاعات قرار بگیرند، نمی‌توانند توسط عوامل خارجی اینترنت مشاهده شوند. بنابراین به طور خلاصه شبکه ملی اطلاعات، محدوده‌ای امن و مرتبط با شبکه اینترنت بین‌الملل است؛ به طوری که انتقال دادهها و اطلاعات داخلی نیازی به گذر از سرورهای خارجی نداشته باشد و از بیرون کشور قابل ردیابی نباشد.
ایده اولیه شبکه ملی اطلاعات از سال 1384 آغاز شد. اما پس از مطرح شدن آن، حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای گسترده‌ای مبنی بر قطع دسترسی به اینترنت جهانی با افتتاح «اینترنت ملی» به منظور تحریک افکار عمومی آغاز شد.
با اینوجود نخستین بار به صورت رسمی در برنامه پنجم توسعه (مصوب سال 1389) از «شبکه ملی اطلاعات» نام برده شد و به وزارت ارتباطات تکلیف شده بود که تا سال 1395 آنرا تکمیل کند. هرچند اختلاف نظر دولت‌های مختلف درباره چگونگی پیشبرد این پروژه سبب به درازا کشیدن آن شده است.
شکل 9: مدل مفهومی از اجزای شبکه ملی اطلاعات[2]
جدول 7: برخی کاربردهای شبکه ملی اطلاعات
دغدغه محوری که پشت ایده شبکه ملی اطلاعات است، یعنی داخلی‌سازی مسیریابی اطلاعات و ممانعت از دسترسی خارج از مرز به آنها، فقط مختص به ایران نیست و پیش از این کشورهای مختلفی سراغ اجرای شبکه‌های داخلی مشابهی رفته‌اند.
از چند دهه پیش کشورهایی نظیر کانادا (1372/1993)، ژاپن (1379/2000)، کره‌جنوبی (1377/1998) اقدام به توسعه شبکه‌های پهن‌باند داخلی کرده‌اند که سبب شده است دسترسی کاربران به خدمات داخلی بسیار پرسرعت شود. همچنین کشورهایی مثل انگلستان، آلمان و استرالیا اقدام به تاسیس زیرساخت‌های ارتباطی امن برای ارتباط داخلی حاکمیت‌ها و درگاه‌های یکپارچه خدمات دولتی برای کاربران محلی کرده‌اند.
کشورهای چین، روسیه، کوبا و هند نیز شبکه‌های ملی کامل‌تری را راه‌اندازی کرده‌اند. برای مثل دولت چین که تازه از سال 1373/1994 اجازه ورود اینترنت به این کشور را داده بود، از 1377/1998 پروژه «فایروال بزرگ چین»[3] را آغاز کرد. این پروژه سال 1387/2008 تکمیل شد و یک شبکه داخلی بزرگ از سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها را شامل می‌شد. بازار بزرگ چین با تعداد کاربر چند صدمیلیون نفری به مرور باعث توسعه و تقویت رسانه‌های اجتماعی بومی این کشور شد. به‌طوریکه از سال 1389/2010 گوگل مجبور به ترک خاک چین شده و موتور جستجوی چینی «بایدو» جانشین آن شد. دولت روسیه نیز سال‌هاست در حال توسعه شبکه داخلی خود موسوم به «رونت» (RuNet) است که ترافیک داخلی را درون کشور نگه می‌دارد و ترافیک بین‌المللی را از طریق مراکز مبادله شناخته شده عبور می‌دهد.[4] هند و کوبا نیز شبکه‌های مشابهی را توسعه داده‌اند.
[1] Routing
[2] https://rasanews.ir/fa/news/678679/
[3] Great Firewall of China، برگرفته از نام دیوار بزرگ چین
[4] https://www.zoomit.ir/tech-iran/377591-national-information-network-other-countries/
