دکتر جواد آزادی مشاور دبیر و سرپرست اداره کل حوزه ریاست و دبیرخانه شورای‌عالی فضای مجازی در دومین نشست تخصصی ابری‌شهر با موضوع تبیین شبکه ملی اطلاعات و تاریخچه حکمرانی فضای مجازی در ایران، نکاتی در رابطه با فضای مجازی و نظام هویت شبکه و نیز ضروت توجه به رشد شبکه ملی اطلاعات بیان کرد./
-
تعریف فضای مجازی
دکتر آزادی در ابتدای سخنان خود در تعریف فضای مجازی گفت: فضای مجازی متشکل از سه رکن است. رکن اول آن مفهوم شبکه است، رکن دوم کاربران و رکن سوم آن نظام های اجتماعی در آن‌هاست. اینترنت نوعی شبکه است. حتی اگر دو تلفن همراه به واسطه بلوتوث به یکدیگر متصل بشوند شبکه محسوب می‌شوند. وقتی شبکه در لایه زیر ساخت ایجاد شد و کاربران در این شبکه حضور یافتند، نظام‌های اجتماعی شکل می‌گیرد.
در میان نظریات اجتماعی شکاف در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، این مساله در سه سطح مورد بررسی قرار می‌گیرد. عده‌ای به بررسی سخت‌افزاری پرداخته و موضوع دسترسی عموم مردم به شبکه را مورد بررسی قرار می‌دهند.
در سطحی دیگر بعد از فراهم شدن دسترسی به شبکه، به لایه کاربر و توان او در بهره‌مندی از این فضا توجه می‌شود. که در میان افرادی که به شبکه دسترسی دارند، چه تعداد توانایی استفاده از آن برخورداند.
در سطحی بالاتر به بررسی نظام‌های اجتماعی پرداخته می‌شود و میزان ره‌آورد استفادۀ کاربران شبکه به سبد نظام‌های اجتماعی داخلی و خارجی مورد توجه قرار می‌گیرد.
-
نظام هویت درشبکه
همچنین وی در بیان نظام هویت شبکه ادامه داد: هنگامی که رایانه‌ها به هم متصل نبودند، نیازی به نظام هویتی و مسیریابی بین آن‌ها نیز احساس نمی‌شد. شما وقتی در اجتماع حاضر شوید نیاز به هویت و اسم و رسم دارید و الا در تنهایی نیازی به آن نیست.
در آمریکا برای حل این مشکل هنگامی که رایانه‌ها اتصال شبکه‌ای پیدا کردند برای هر رایانه یک هویت تعیین کردند و در ادامه برای ارتباط میان آن‌ها سیستم مسیریابی را طراحی نمودند. به گونه‌ای که هر کس می‌خواست با دیگری ارتباط بگیرد برای شناسایی طرف مقابل و ارتباط با او باید از آن‌ها درخواست می‌کرد. و هر درخواست به چرخه اقتصاد آن‌ها کمک می‌کرد.
در نظام هویتی و مسیریابی هزینه‌ی پاسخ به هر سوالی را دریافت می‌کنند و فرد فرستنده درخواست باید متقبل این هزینه شود. مگر این که فرد فرستنده فردی آمریکایی باشد که هزینه را فرد گیرنده در دیگر کشورها می‌پردازد. و البته شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت واسطه دریافت هزینه از ما و ارائه آن به شرکت‌های آمریکایی هستند.
-
شبکه ملی اطلاعات
دکتر آزادی در ادامه در تبیین شبکه ملی اطلاعات گفت: اتفاقی که در شبکه ملی اطلاعات می‌افتد این است که علاوه بر کیفیت بهتر خدمات ارائه شده و نیز مسائل امنیت سایبری، برای هر درخواست ساده نیازمند خروج ارز از کشور نیستیم. یعنی تا زمانی که فرستنده با فردی در داخل کشور ارتباط برقرار می‌کند و یا از خدمتی در ترافیک داخلی بهره‌مند می‌شود این ارز از کشور خارج نمی‌شود و از شبکه ملی اطلاعات استفاده می‌نماید. بله در صورتی فرستنده بخواهد این ارتباط با خارج از کشور برقرار شود، به شبکه جهانی اینترنت متصل می‌شویم و از همان پروتکل‌های جهانی استفاده میکنیم. پس در شبکه ملی اطلاعات قرار نیست ارتباط ما با اینترنت جهانی قطع شود و یا همه چیز محدود به ترافیک داخلی شود.
-
تاریخچه حکمرانی فضای مجازی در ایران
دکتر آزادی در پایان با اشاره به تاریخچه حکمرانی فضای مجازی در ایران گفت: در کشور ما از ابتدای انقلاب تا اویل دهه هشتاد فعالیت در این حوزه محدود به خطوط ارتباط تلفنی بود. از حدود سال ۱۳۷۲ یا ۱۳۷۳ به صورت تحقیقاتی اینترنت وارد کشور شد و حدود پنج سال بعد از آن توسط رهبر انقلاب اولین سیاست‌های کلی نظام با موضوع شبکه‌های اطلاع رسانی عالی رایانه‌ای ابلاغ شد.
چالشی که در ابتدای همه گیر شدن اینترنت داشتیم این بود که تا آن زمان معماری شبکه در داخل کشور مبتنی بر صوت بود و برای استفاده از آن در شبکه اینترنت نیازمند تغییراتی جدی بود. کم کم با حل شدن آن مساله و روی کار آمدن اینترنت ثابت و همراه و استفاده از گوشی‌های هوشمند، کشور با مجموعه مسائلی مثبت و منفی روبرو شد. نظام حقوقی ما در رابطه با مسئولیت‌های مدنی و کیفری این فضا مشکلاتی داشت.
اما از طرفی چون نیاز خدماتی کشور انباشته شده بود برخی از سکوها به سرعت کل بازار کشور را در اختیار گرفت. از ابتدای سال ۱۴۰۰ شاهد آن هستیم که در شهری مثل تهران حتی یک ساعت بدون وجود خرید اینترنتی یا تاکسی اینترنتی و … قابل تحمل نمی‌شود. و یا در زمینه استفاده از سکوها جوانان ما در بخش فنی سکوهای مشابه خارجی را طراحی نمودند اما عزیزان ما در حوزه علوم اسلامی و انسانی برای توجه به لایه خدمات کاربری و لایه محتوا هنوز آن‌گونه که باید نیاز کشور را برطرف نکرده‌اند. دلیل آن هم این است که از میان لایه زیر ساخت، لایه کاربر، لایه خدمات کاربری و در نهایت لایه محتوا، هر چقدر بالاتر می‌رویم به خاطر پیچیدگی‌های اجتماعی کار سخت‌تر می‌شود.
این نشست از سلسه نشست‌های دورۀ تخصصی مربیگری سواد فضای مجازی ابری‌شهر در عصر روز چهارشنبه نوزدهم اردیبهشت ماه 1403 با حضور جمعی از نخبگان تعلیم و تربیت از سراسر کشور به صورت مجازی برگزار شد.
