درباره ابری شهر
ابریشهر کجاست؟
ابریشهر عبارتی شاعرانه است که بجای کلمه فضای مجازی نشاندهایم: «فضا» را به شهر تمثیل کردهایم و «مجازی» بودن را معادل حضور در میان ابرها گرفتهایم.
با این حساب ابریشهر، شهری است از ابرها و فضایی است معلق در میان زمین و آسمان؛ که باید آن را شناخت و برای زندگی در آن برنامه داشت.
سواد فضای مجازی چیست؟
«سواد فضای مجازی» که در گذشته از آن با عنوان «سواد اطلاعاتی» (Information literacy) یا «سواد دیجیتال» (Digital literacy) هم نام برده میشد، دایرهی وسیعی از مهارتهای پایه رایانهای تا مهارتهای تخصصی تولید دیجیتال را در بر میگرفت. اما بخش بزرگی از این موضوعات در زیرشاخههای مهارتی کار و فناوری یا آموزش نرمافزار و کسب و کارهای مجازی قرار دارد و با رویکرد انسانی و ارتباطی «سواد رسانهای» متمایز است. لذا از حدود یک دهه پیش، اسامی تازهای مثل «شهروندی دیجیتال» (Digital citizenship) یا «هوش دیجیتال» (Digital intelligence quotient-DQ) برای اشاره به این آموزههای متمایز از مهارتهای فنی در دنیا متداول شده است.
هر چند این موضوع یکی از زیرمجموعههای کلان سواد رسانهای شناخته میشود، اما بنای ورود به سایر زیرشاخههای سواد رسانهای و علوم ارتباطات مثل پیامشناسی، مخاطبشناسی، تحلیل رمزگان یا … را ندارد و صرفاً در دایرهی دانشها و مهارتهای بهرهگیری ایمن، سالم و مفید از فضای مجازی باقی میماند.
«سواد فضای مجازی» به روایت باران، باید مخاطب خود را نسبت به انتخاب آگاهانه زیرساختها، خدمات و محتواهای فضای مجازی هشیار کند و او را در کاربری مسئولانه ابزارها و حضور در محیطهای مجازی توانمند سازد. این تعریف شباهتهای علمی و عملی فراوانی با رویکرد «شهروندی دیجیتال» دارد؛ با این تمایز که هدف باران، یکی شدن دانشآموز ایرانی با جامعه اطلاعاتی جهانی و تبدیل شدن کودکان و نوجوانان مسلمان به شهروندان استاندارد دهکده جهانی نیست. لذا آگاهی مورد نیاز مخاطبان باران از دنیای دیجیتال یک آگاهی عمیق و تنیدهشده در نگاههای فرهنگی و تمدنی است؛ و در نتیجه کاربری این مخاطبان از فضای مجازی نیز منطبق با اصول «فناوریگزینی» خواهد بود.
برای نشان دادن تمایز رویکرد مرسوم جهانی در این حوزه با رویکرد بومی باران، عمداً از بکاربردن عبارت «شهروندی دیجیتال» در پروژه ابریشهر خودداری شده و در عوض عبارت غیرترجمهای و ایرانی «سواد فضای مجازی» برگزیده شده است.
دربارهٔ پروژهٔ ابریشهر
مؤسسه تربیت رسانهای باران با حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و با مشارکت پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات، پروژه ابریشهر را از تابستان ۱۴۰۲ تا تابستان ۱۴۰۳ با هدف تولید و انتشار محتوای آموزشی سواد فضای مجازی در راستای اهداف شبکه ملی اطلاعات اجرا کرده است.
در این پروژه تلاش شده تا ضمن بررسی اسناد بالادستی و مطالعه برترین فعالیتهای جهانی برای آموزشهای سواد فضای مجازی، یک بسته یادگیری ملّی قابل اجرا در سطح مدارس و مجموعههای فرهنگی، طراحی تولید شود. اجزای این بسته یادگیری بدین شرح است:
۱- دانشنامه سواد فضای مجازی (کتاب پشتیبان علمی معلم)
۲- درسنامههای سواد فضای مجازی (شامل ۲۴ مسیر یادگیری برای دبستان و دبیرستان)
۳- پردهنگار تدریس معلم (ابزار فعالیت در کلاس چند رسانهای)
۴- کاربرگهای ویژه یادگیری مشارکتی، همیارانه و بازیوار در کلاس درس
۵- بازی رومیزی مأموریت در ابریشهر
۶- ویدیوی راهنمای تدریس معلم (مطابق با درسنامهها)
۷- پایگاه اینترنتی پشتیبانی از محتوای بستههای یادگیری و توسعه مسیر یادگیری معلمان
دانشنامهٔ
سواد فضای مجازی
برای معلمان
این دانشنامه شامل ۵۸ مدخل در ۱۲ سرفصل کاربردی و مهم است که دانش مورد نیاز معلم در حوزه سواد فضای مجازی را پوشش میدهد:
• شبکه شناسی
• فناوریهای مجازی
• صنعت فاوا و حکمرانی بر فضای مجازی
• خدمات کاربردی
• رسانههای اجتماعی
• سرگرمیهای مجازی و آداب کاربری
• داده شناسی
• هوش مصنوعی
• داده سنجی
• اخلاق ارتباطی
• دوستی و حریم خصوصی
• هویت و گروههای مرجع
درسنامههای ابریشهر
• طراحی ۱۲ درسنامه ویژه دبستان (پایه چهارم تا ششم)
• طراحی ۱۲ درسنامه ویژه دبیرستان (پایه هفتم تا دهم)
• قابلیّت انتخاب و اجرای هر درسنامه متناسب با نیاز دانشآموزان، مستقل از سایر درسنامهها
• قابلیّت انتخاب و اجرای گامهای هر درسنامه متناسب با شرایط کلاس و سلیقهٔ معلم
• ارائهٔ پیشنهاد تلفیق اجرای هر درسنامه با سرفصلهای کتابهای درسی
• ارائهٔ فایل پردهنگار برای تدریس هر درسنامه (۱۲ پردهنگار دبستان و ۱۲ پردهنگار دبیرستان)
• ارائهٔ کاربرگهای آموزشی برای اجرای همیارانه درس و ارزشیابی خلاقانه (۲۴ کاربرگ دبستان و ۳۵ کاربرگ دبیرستان)
• ارائهٔ دهها قطعه ویدیو برای پخش در کلاس درس متناسب با هر درسنامه
• امکان استفاده از محتوای علمی دانشنامه ابریشهر در تدریس درسنامهها
• امکان دریافت رایگان تمامی اجزای بسته یادگیری از تارنمای abrishahr.ir
• امکان عضویت رایگان در باشگاه معلمان ابریشهر و شرکت در برنامههای آموزشی آن
کتابهای ابریشهر
به همت انتشارات باراننگار از مجموع پژوهشهای انجام شده و محتوای آموزشی تولید شده در پروژه ابریشهر، ده جلد کتاب در تابستان ۱۴۰۳ منتشر شده است:
• آموزش سواد فضای مجازی در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران
• آموزش سواد فضای مجازی در جهان (مطالعه تطبیقی هشت تجربه از چهار قاره)
• دانش شبکه (جلد اول دانشنامه سواد فضای مجازی)
• دانش زیست مجازی(جلد دوم دانشنامه سواد فضای مجازی)
• دانش اطلاعاتی(جلد سوم دانشنامه سواد فضای مجازی)
• دانش ارتباطی (جلد چهارم دانشنامه سواد فضای مجازی)
• سواد فضای مجازی برای دبستان – کتاب معلم
• سواد فضای مجازی برای دبستان – کتاب کار
• سواد فضای مجازی برای دبیرستان – کتاب معلم
• سواد فضای مجازی برای دبیرستان – کتاب کار