«اینترنت» یا به بیان دقیق‌تر «وب» به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی انسان تبدیل شده است. از کاربری‌هایی مثل جستجوی اطلاعات گرفته تا خرید و فروش، آموزش و سرگرمی، همه چیز در دنیای وب امکان‌پذیر است. با شناخت این کاربری‌های مختلف می‌توان استفاده دقیق‌تری از وب داشت. هر چند اتفاق‌نظر فراگیری درباره دسته‌بندی انواع این کاربری‌ها وجود ندارد، اما نگاهی به چند نوع از این دسته‌بندی‌ها به درک ابعاد کاربری وب کمک می‌کند.
· دسته‌بندی بر اساس قالب ارائه محتوا
وب دنیایی پرهیاهو و متنوع است که در آن می‌توان انواع محتواهای موجود در آن را در قالب‌های مختلف پیدا کرد. هرچند دسته‌بندی وبگاه‌ها بر اساس قالب محتوایی، همیشه دقیق و مطلق نیست و ممکن است یک وبگاه در چند دسته مختلف قرار بگیرد؛ اما توجه به انواع قالب‌های محتواهایی موجود در وب، می‌تواند به جستجوی دقیق‌تر و هدفمندتر اطلاعات منجر شود.
- وبگاه‌های متنی: این دسته از وبگاه‌ها، شامل محتوای متنی هستند. مثل وبلاگ‌ها (فضایی برای به اشتراک گذاشتن نظرات، ایده‌ها و تجربیات شخصی)، مقالات خبری (ارائه اخبار و رویدادهای روز دنیا)، وبگاه‌های آموزشی (ارائه محتوای آموزشی در زمینه‌های مختلف) و کتاب‌های الکترونیکی (نسخه دیجیتالی کتاب‌های چاپی)
- وبگاه‌های تصویری: این دسته از وبگاه‌ها، شامل محتوای تصویری هستند مثل وبگاه‌های اشتراک‌گذاری عکس، گالری‌های هنری (نمایش آثار هنری موزه‌ها یا هنرمندان مختلف)، وبگاه‌های آموزشی و …
شکل 1: شبکه اجتماعی تخصصی عکاسی «فلیکر»[1]
- وبگاه‌های ویدئویی: این دسته از وبگاه‌های پرطرفدار، شامل محتوای ویدئویی هستند و محتوای ویدیویی را با اهداف مختلف به اشتراک می‌گذارند.
شکل 2: پایگاه اینترنتی «سیمافکر: ویدئو رسانه فرهنگ و سیاست ایران»[2]
- وبگاه‌های صوتی: این دسته از وبگاه‌ها محتوای صوتی مثل پادکست‌ها (برنامه‌های صوتی در موضوعات مختلف) یا موسیقی (انواع فایل‌های صوتی موسیقی) را به اشتراک می‌گذارد.
شکل 3: سایت پادکست خلاصه کتاب «بی‌پلاس»[3]
- وبگاه‌های ترکیبی: اغلب وبگاه‌ها، از ترکیب چند نوع محتوا استفاده می‌کنند. برای مثال، یک وبگاه خبری ممکن است علاوه بر متن، از تصاویر و ویدئو نیز برای ارائه محتوای خود استفاده کند.
· دسته‌بندی بر اساس گروه مخاطبان
محتوایی که در وب وجود دارد لزوماً برای همه مخاطبان تولید نشده است. از این لحاظ می‌توان سه دسته‌بندی کلی از لحاظ نوع مخاطبان برای محتوا در نظر گرفت:
- محتوای عمومی: شامل تمامی محتواهای اطلاع‌رسانی، خبری، علمی و مانند آن که برای استفاده از آن به پیش‌نیازها یا سطح تخصصی خاصی نیاز نیست. مثل اخبار آب و هوا یا دانشنامه‌های عمومی و سرگرمی‌های خانوادگی.
- محتوای تخصصی: بخش عمده جذابیت وب برای افراد، امکان دسترسی به محتوای تخصصی در زمینه‌های کاری، تحصیلی یا علایق شخصی آن‌هاست. این محتوا معمولاً مورد استفاده افرادی قرار می‌گیرد که مطالعه یا فعالیت جدی در یک حوزه تخصصی دارند. از وبگاه‌های تخصصی علمی و آموزشی گرفته تا دانشنامه‌های تخصصی ادبی، دینی، هنری و راهنماهای سفر و زندگی و مهارت‌های فردی.
شکل 4: سایت تخصصی بایگانی تبلیغات رسانه‌ای «مدیا آرشیو»[4]
- محتوای اختصاصی: بخشی دیگر از محتوای وب نه برای متخصصان بلکه برای گروه‌های خاص مخاطب ایجاد شده است. مثل وبگاه‌های اختصاصی کودک و نوجوان یا بانوان که شاید هیچ محتوای تخصصی و پیچیده‌ای نداشته باشند، اما صرفاً برای یک گروه اختصاصی مطلوب و قابل استفاده است. همچنین انواع جوامع مجازی که با هدف گردهمایی اهالی صنوف یا طرفداران اشخاص، موضوعات و پدیده‌های مختلف شکل می گیرد در این دسته قرار دارند.
· دسته‌بندی بر اساس الگوی اقتصادی
تولید و ارائه محتوا در فضای مجازی دارای هزینه است؛ از هزینه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تا هزینه‌های نیروی انسانی و ایده‌پردازی. از لحاظ اقتصادی و نحوه مشارکت مخاطب در تأمین این هزینه‌ها می‌توان وبگاه‌ها و محتواها را دسته‌بندی کرد. هر چند که ممکن است یک وبگاه از چند الگوی تامین مالی به طور همزمان استفاده کند.
- وبگاه‌های رایگان سازمانی: هزینه تولید و ارائه محتوا در بسیاری از وبگاه‌های رایگان را دولت‌ها، مؤسسات یا شرکت‌های اقتصادی می‌پردازند. این کار در راستای مأموریت‌های ملی، اهداف موضوعی یا مسؤولیت اجتماعی آنان انجام می‌گیرد.
شکل 5: پایگاه اینترنتی برنامه تلویزیونی «دوران» که محتوای پژوهشی و رسانه‌ای بررسی ۱۰ انقلاب مهم تاریخ را به صورت رایگان منتشر کرده است.[5]
- وبگاه‌های رایگان تبلیغاتی: این دسته از وبگاه‌ها، بدون نیاز به پرداخت هزینه، قابل استفاده هستند؛ اما کاربران را در ازای استفاده از محتوای رایگان، در معرض انواع تبلیغات قرار می‌دهند. در حقیقت هزینه‌های تولید و پخش محتوای این وبگاه‌ها توسط آگهی‌دهندگان تأمین می‌شود. البته تبلیغات هم انواع گوناگونی دارد؛ مثل نمایش پیام‌های تبلیغاتی صریح متمایز از محتوا، اشاره به نام حامیان مالی در کنار محتوا، نمایش ضمنی محصولات یا نام حامیان مالی داخل محتوا و …
شکل 6: پایگاه خبری «برترینها» که تمرکز اصلی درآمدزایی خود را بر نمایش تبلغیات قرار داده است.
- وبگاه‌های رایگان غیرانتفاعی: این گروه از وبگاه‌ها متکی به تأمین هزینه از منابع مردمی و خیریه یا اصطلاحاً «دونِیت»[6] هستند. تولیدکنندگان محتوا در این وبگاه‌ها از مخاطب درخواست می‌کنند در صورت تمایل، مبلغی را به عنوان حمایت بپردازند. این پرداخت هزینه کاملاً داوطلبانه است و معمولاً دریافت و نحوه هزینه‌کرد آن به طور شفاف اطلاع رسانی می‌شود.
شکل 7: درخواست حمایت مالی سایت «ویکی‌پدیا» از کاربران برای استمرار فعالیت غیرانتفاعی خود
- وبگاه‌های اشتراکی: عمده منابع تخصصی در وب به شکل اشتراکی در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. برای استفاده از این دسته از وبگاه‌ها، باید به صورت ماهانه یا سالانه مبلغی پرداخت شود. کتابخانه‌های بزرگ، مراکز داده و آرشیوها و برخی نشریات تخصصی معمولاً از این شیوه برای کسب درآمد استفاده می‌کنند. این وبگاه‌ها معمولاً محتوای انحصاری و باکیفیتی را ارائه می‌کنند که در وب‌سایت‌های رایگان یافت نمی‌شود.
شکل 8: پایگاه اینترنتی توسعه مهارت فردی «متمم»[7] (سمت راست) و پایگاه خبری روزنامه «نیویورک تایمز»[8] (سمت چپ) که برای دسترسی به محتوای کامل آنها باید اشتراک تهیه کرد.
- وبگاه‌های فروش محتوا: در این دسته از وبگاه‌ها، فقط برای استفاده از خدمات یا محصولات خاصی که ارائه می‌کنند، هزینه پرداخت می‌شود. یعنی تمام محتوای وبگاه رایگان است؛ اما برای دانلود یک کتاب الکترونیکی یا شرکت در یک دوره آموزشی، نیاز به پرداخت هزینه است. در نتیجه هزینه تأمین محتوای کل وبگاه از درآمد حاصل از آن محصولات تأمین می‌شود.
شکل 9: پایگاه اینترنتی «ترجمان»[9] از کاربران می‌خواهد برای حمایت از استمرار انتشار مقالات رایگان روی سایت، اشتراک نسخه چاپی فصلنامه را خریداری کنند.
· دسته‌بندی بر اساس کارکرد
در کنار همه دسته‌بندی‌های فوق، می‌توان انواع محتواها و خدمات در دسترس روی وب را از لحاظ نوع کارکرد آن برای مخاطب دسته‌بندی کرد. هر چند که ممکن است یک وبگاه کارکردهای چندگانه‌ای داشته باشد؛ اما این دسته‌بندی شش‌گانه با توجه به قابلیت‌های آموزشی آن به عنوان تقسیم‌بندی مرجع در ابری‌شهر مدنظر قرار می‌گیرد.
- اطلاع‌رسانی: وبگاه‌ها و صفحات اطلاع‌رسانی، دریچه‌ای به سوی دنیای اطلاعات هستند. از اخبار و رویدادهای روز دنیا گرفته تا مقالات علمی و تخصصی، همه چیز را می‌توانید در وب پیدا کرد.
- ارتباطات: «وب» فضایی برای برقراری ارتباط با دیگران است. چه در وبگاه‌ها و برنامک‌های تحت وب و چه در رسانه‌های اجتماعی می‌توان با خانواده، دوستان و هر شخص دیگری ارتباط گرفت و نظرات و ایده‌های خود را به اشتراک گذاشت.
- تجارت: خرید و فروش آنلاین، یکی از محبوب‌ترین کاربری‌های وب است. وبگاه‌های تجارت الکترونیک، امکان خرید و فروش انواع محصولات و خدمات را به صورت آنلاین فراهم کرده‌اند.
- سرگرمی: دنیای وب پر از سرگرمی‌های متنوع است. از بازی‌های آنلاین و تماشای فیلم و سریال گرفته تا گوش دادن به موسیقی و خواندن کتاب‌های الکترونیکی، همه چیز برای گذراندن اوقاتی خوش در وبگاه‌های سرگرمی موجود است.
- آموزش: وب، بستری بی‌نظیر برای یادگیری و آموزش است. وب‌سایت‌های آموزشی رسمی و غیررسمی، در زمینه‌های مختلف، از زبان‌های خارجی گرفته تا مهارت‌های فنی و تخصصی، دوره‌های آموزشی متنوعی ارائه می‌کنند.
خدمات دولتی: ایجاد و توسعه دولت الکترونیکی از اهداف مهم هر کشوری در عصر اطلاعات است و بسیاری از خدمات دولتی، امروزه به صورت آنلاین ارائه می‌شوند. در وبگاه‌های دولتی می‌توان خدمات مختلفی مانند دریافت گواهینامه، دریافت مجوز کسب و کار، پرداخت مالیات و ثبت‌نام در دانشگاه را انجام داد.
[1] Flickr
[2] https://simafekr.com
[3] https://bpluspodcast.com
[4] https://mediaarshiv.com/fa
[5] https://dorantv.net
[6] Donate
[7] https://motamem.org
[8] https://www.nytimes.com/
[9] https://tarjomaan.com
