دکتر مدرسی: در زندگی مجازی باید مراقب آپلود و دانلود هویتی خود باشیم

دکتر سعید مدرسی مدیر مؤسسه تربیت رسانه‌ای باران در هفتمین نشست تخصصی ابری‌شهر با موضوع تعریف هویت و بررسی فرآیند و منابع هویت‌یابی به بیان نکاتی در قالب پاسخ به سوالات این مساله پرداخت./

• هویت را چگونه تعریف می‌کنیم؟

هویت چیزی است که فرد با آن خودش را به دیگران می‌شناساند. این امر، ترکیبی از نظام ارزشی فرد است که کنش بیرونی او را به دنبال دارد.در واقع هویت هرکس مجموعه‌ای از نظامات بینشی و گرایشی اوست.

هویت همان پاسخ سوال به “من کیستم؟” و “من چیستم؟” می‌باشد. هر فرد هنگامی که خودش را معرفی می‌کند به جنبه‌های مختلف خود اشاره دارد.

• آیا در مواجهه با رسانه و فضای مجازی ما به خوبی ایفای نقش می‌کنیم؟

نقطه مهم بحث ما این است که هنگامی که فرزندان ما وارد رسانه‌های اجتماعی می‌شوند چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ و ما باید در مقابل این مواجهه چه نقشی ایفا کنیم؟ فرزندانِ ما در فضای رسانه‌ای به دلیل ساختار آن، شروع به برقراری ارتباطاتی جدید می‌کنند و یک شبکۀ ارتباطی جدید را ایجاد می‌نمایند. هنگامی که ارتباطات جدید رخ داد زمینۀ شکل‌دهی هویت نیز فراهم می‌گردد که این شبکۀ ارتباطی به واسطه هوش مصنوعی و قواعد ساختاری حاکم بر آن هم تقویت می‌شود.

حال هر مقدار این خرده سیستم‌ها از مدل ارتباطی قوی‌تری استفاده کنند، از منابع اولیۀ شکل‌دهی هویت اثرگذارترند. و اگر احیاناً این منابع اولیه یعنی خانواده و معلم در مدل ارتباطی که با بچه‌ها برقرار می‌کنند، فاصله‌اشان بیشتر و رابطه‌اشان غیر عمیق‌تر باشد، طبیعتا اثرگذرای فضای رسانه شدت می‌گیرد.

• فرزندان ما از چه سنی فضای رسانه را به عنوان یک فوق سیستم اثرگذار می‌پذیرند؟

باید ببینیم حیاط خلوت رسانه‌ای آن‌ها چه موقع ایجاد می‌گردد. مسأله‌ی قابل توجه این است که آیا صرف سواد فضای مجازی مشکل را حل خواهد کرد یا خیر؟

ما در الگوی نگاه خود که روابط را با توجه به ملاک‌های مختلف به همتراز و ناهمتراز تقسیم می‌کنیم و رابطه‌ای را همتراز می‌دانیم که ثمره آن رشد فرد باشد.

پس باید ببینیم چه میزان در این شبکه ارتباطی برای فرزند ما رشد حاصل می‌شود. برای این تشخیص لازم است مسیر تدریجی اتفاقات شبکه‌های اجتماعی را مورد توجه قرار دهیم.

• فرآیند تغییر تدریجی در شبکه‌های اجتماعی چگونه است؟

ما یک زندگی حقیقی داریم و یک زندگی مجازی، در زندگی مجازی خود در گام نخست یک آپلود هویتی از خود در این فضا بروز می‌دهیم.

سطح آپلود هویتی نسبت به شبکه‌های اجتماعی مختلف متفاوت است. که اقلِ آن عکس پروفایل یا همان نمایۀ ماست و احیاناً بیو یا تعریف کوتاهی که از خود ارائه می‌کنیم و این امر ادامه می‌یابد در بستر شبکه‌هایی مثل اینستاگرام لحظه‌ لحظه‌ی زندگی خود را برای دیگران آپلود می‌کنیم.

همه‌ی این‌ها در واقع آپلودی از وجود خودمان در فضای شبکه‌های اجتماعی است که باعث ایجاد هویت خواهد شد. این مطالب به معنای خوب یا بد بودن فضای رسانه نیست بلکه صرفا بررسی نقش شبکه‌های اجتماعی در رسانه‌ها در پردازش و تغییر هویت فرد است.

• هویت دوم چه زمانی رخ می‌دهد؟

بعد از آپلود هویتی، حال نوبت به دانلود هویتی از شبکه‌های اجتماعی به جهان واقعی و از شبکه‌های اجتماعی به زندگی حقیقی فرد است. اینجاست که هویت دوم لایه‌های شناختی، نگرشی، گرایشی و رفتاری پدید آمده است. سؤالی که در اینجا مطرح می‌گردد این است که عمق این پردازش و تغییر هویتی چقدر است؟ آیا صرفاً در لایه‌های پنهان وجودی فرد تأثیر می‌گذارد یا در ظاهر نیز قابل مشاهده است.

•  ساختار شبکه‌های اجتماعی به چه میزان به اهداف ما کمک می‌کند؟

سؤالی که در این میان مطرح می‌گردد این است که مدل ارتباطی حاکم بر شبکه‌های اجتماعی چه مقدار تربیتی و چه مقدار غیر تربیتی است؟ هوش مصنوعی یا مکانیکی که در این فضا وجود دارد چه میزان به تربیتی بودن یا نبودن آن توجه دارد؟ نقش پدر و مادر در مواجهه با این زمینه چیست و چه کارهایی را باید برای خودکنترلی فرزندان و متربیان خود انجام دهند؟ پاسخ به این سوالات اهمیت توجه به حضور فرزندانمان در این بستر را آشکارتر می‌کند.

این نشست از سلسله نشست‌های تخصصی دورۀ تخصصی مربیگری سواد فضای مجازی ابری‌شهر در عصر روز چهارشنبه نهم خرداد ماه 1403 و با حضور جمعی از نخبگان تعلیم و تربیت از سراسر کشور به صورت مجازی برگزار شد.