تجارت الکترونیکی
- دسته‌بندی: دانش زیست مجازی
- تاریخ:
انبوهی از سایت‌ها، سکوها و برنامه‌های کاربردی در فضای مجازی وجود دارند که به شکل مستقیم و غیرمستقیم در حال ارائه کالا و خدمات هستند. خرید و فروش‌های اینترنتی و انجام امور بانکی به شکل مجازی کماکان با شتاب افزایش پیدا کرده و به بخشی از زیست روزمره بسیاری از مردم تبدیل شده است.
شکل 30: مقایسه ارزش اسمی تجارت الکترونیکی (هزار میلیارد تومان)
B فرصت‌های تجارت الکترونیکی
این کاربرد فضای مجازی، فرصت‌هایی را برای افراد به ارمغان آورده که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:
- دسترسی همیشگی: در فضای مجازی، می‌توان 7 روز هفته و 24 ساعت شبانه روز، در هر نقطه‌ای از زمین خریدوفروش را انجام داد.
- تنوع بیشتر: تنها با یک انگشت یا یک موس می‌توان مغازه‌ها و اجناس متنوع را پیمایش کرد و به طیف وسیعی از محصولات دسترسی داشت.
- مقایسه قیمت‌ها: بدون نیاز به چانه‌زنی یا گفت‌وگو با خریداران می‌توان قیمت‌ها را مقایسه کرد و بهترین معامله را انجام داد.
- تسهیل درآمدزایی: بسیاری از مقدمات و زمینه‌های کسب‌وکار در دنیای واقعی مثل مکان فیزیکی، کارگر و کارمند، مجوزها و … حذف شده و فروشندگان و واسطه‌های بیشتری می‌توانند در فضای مجازی فعالیت کنند.
B انواع خدمات تجارت الکترونیکی
خدمات تجارت الکترونیکی به اشکال متنوع و متمایزی به کاربران ارائه می‌شود. شناخت کاربرد هر یک از خدمات تجاری مجازی و درک تفاوتهایشان از یکدیگر به کاربران کمک می‌کند تا هم از مسیر ساده‌تر و مطمئن‌تری اهداف مالی خود را پیگیری کنند و هم دچار تهدیدات و چالش‌های تجارت الکترونیکی نشوند.
جدول 1: تعریف انواع خدمات تجارت الکترونیکی به همراه مثال
B چالش‌های تجارت الکترونیکی
اما با توجه به خصلت بی‌جسمی فضای سایبر، مهم‌ترین چالش تجارت الکترونیکی نیز خطرات مربوط به سرقت و کلاهبرداری مجازی است که در هرکدام از دسته‌های مختلف خدمات به شکل متفاوتی بروز می‌کند:
- فروشگاه‌های مجازی معتبرترین نوع سکوهای خدمات تجاری هستند که هم به شکل رسمی ثبت شده‌اند و هم امکان ضمانت و پیگیری تراکنش‌های مالی در آن‌ها فراهم است. مثلاً دیجی‌کالا با اعلام شرایط مشخص تا هفت روز ضمانت بازگشت کالا دارد. یا امکان ثبت گزارش و شکایت طبق قوانین کشور در این پلتفرم مهیاست. چالش جدی در این‌گونه فروشگاه‌ها عدم اطمینان خریدار از میزان انصاف در قیمت‌گذاری و تشابه کیفیت واقعی جنس با آنچه در فضای مجازی نمایش‌داده‌شده است.
- واسطه‌گری‌های فروش اگرچه خود فروشنده نیستند؛ اما سازوکارهایی برای جلب و حفظ اعتماد کاربران طراحی و عملیاتی می‌کنند. برای نمونه هویت غرفه‌داران و فروشندگان خود را احراز کرده و با نظارت و پالایش مداوم بازارهای خود و بازخوردگیری از نظرات خریداران تلاش می‌کند میزان خطاها را به حداقل برساند و از این طریق مشتریان خود را راضی و مطمئن نگه‌دارد.
- واسطه‌گری‌های خدمات همچون اسنپ و آچاره نیز تلاش می‌کنند تا حداقل‌های احراز هویت را برای رانندگان، تعمیرکاران و خدمات‌دهندگان انجام دهند و با استفاده از فرایندهای تنظیم‌گری اجتماعی مثل بازخوردگیری و امتیازدهی مستمر کاربران و بررسی سریع گزارش‌های مردمی، امنیت مالی سکو را حفظ کنند. با این حال چون خدمات‌دهندگان و خدمات‌گیرندگان، تعهد و وابستگی مستحکمی به پلتفرم ندارند، احتمال تخلف و سوءاستفاده همیشه وجود دارد.
- به گفته پلیس فتا، بیشترین احتمال کلاهبرداری و سرقت مالی در سکوهای اطلاع‌رسانی و بازاریابی رخ می‌دهد. زیرا در این سکوها صرفاً آگهی خریدوفروش ردوبدل می‌شود و عمده فرایند احراز هویت، صداقت و کیفیت بر عهده طرفین معاملات است. در این شرایط افراد سودجو و کلاهبردار به شیوه‌های مختلفی همچون درخواست پول قبل از وصول کالا، فروش اجناس تقلبی و بی‌کیفیت و ایجاد پروفایل‌های غیرواقعی و موقتی، کاربرانی که اطلاعات و تجربه کافی ندارند را به دام می‌اندازند و پیگیری قضایی و انتظامی را هم با مشکل مواجه می‌کنند.
B توصیه‌های استفاده از تجارت الکترونیکی
اولین و مهم‌ترین توصیه برای اطمینان از امنیت تراکنش‌های مجازی، استفاده از فروشگاه‌های مجازی و درگاه‌های پرداخت معتبر است. وجود نشان‌های اعتماد مراجع معتبر مثل ای-نماد (زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت) یا نشان ساماندهی (زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) در سکو و صفحات پرداخت ساده‌ترین راه بررسی اعتبار فروشگاه و پیگرد و شکایت از آن طبق مشخصات مندرج در صفحه مربوطه اینماد و ساماندهی سایت مذکور در صورت رخ‌دادن تخلف است.
شکل 31: نشان اینماد و ساماندهی در بخش انتهایی سایت مؤسسه تربیت رسانه‌ای باران به همراه مشخصات مربوطه (شامل نشانی و تاریخ اعتبار نشان به همراه تعداد شکایت‌های پیشین) که با کلیک روی نمادها نمایش داده می‌شود.
همچنین با بررسی صفحه سایت و آدرس درگاه پرداخت می‌توان موارد مشکوک را پیدا کرد و برای مثال استفاده از پروتکل HTTPS یا تطبیق نشانی با سامانه شاپرک بانک مرکزی را بررسی نمود.
با توسعۀ شبکه‌های اجتماعی و همه‌گیری و ساده‌تر شدن استفاده از این سکوها، کاربران به خریدوفروش خدمات و کالاهای متنوع در همان بسترها روی آورده‌اند. در این تعاملات مجازی، پست‌ها و صفحات مجازی صرفاً ویترین تبلیغاتی هستند و در نهایت با روش کارت به کارت معامله صورت می‌پذیرد که کمترین امکان پیگیری و شکایت را خواهد داشت. به همین علت توصیه می‌شود کاربرانی که علاقه به ایجاد کسب‌وکارهای خرد و مستقل دارند نیز به سمت ایجاد صفحه در فروشگاه‌های مجازی یا واسطه‌گران کالا و خدمات حرکت کنند تا فضای امن‌تر و مطمئن‌تری در تجارت الکترونیکی کشور ایجاد شود.
