باهوشِ مصنوعی

پیشنهاد ۱
فعالیت مشارکتی
۳۰ دقیقه 

به منظور آشنایی دانش‌آموزان با فناوری «هوش مصنوعی» و ذهنیت‌زدایی از تصور فانتزی «آدم آهنی» بودن این فناوری، یک فعالیت شبیه‌سازی اجرا می‌کنیم:

1. دانش‌آموزان کلاس را به گروه 2 یا 3 نفره تقسیم کنید.
2. به هر گروه یک بسته‌ها از مجموعه تصاویر برش‌خورده #کاربرگ1 را بدهید.
3. از گروه‌ها بخواهید با توجه به گزاره‌ای که پای تخته می‌نویسید، کارت‌هایی که از تلفیق آنها مرتبط‌ترین تصویر ممکن با آن گزاره تولید می‌شود را انتخاب و با دست بلند کنند.با توجه به بسته تصاویر موجود در کاربرگ، گزاره‌های زیر پیشنهاد می‌شوند:
   – یک دانشجوی ایرانی
   – یک دانشجوی مسلمان ایرانی در دانشگاه آمریکایی
   – فصل پاییز
   – یک روز/شب بهاری در ایران
   – پیش‌بینی آینده ایران
4. کارت‌های انتخاب شده توسط گروه‌ها را به صورت کلاسی بررسی کنید و درباره نتایج و علت انتخاب‌ها گفتگو کنید.

حالا یک فعالیت شبیه‌سازی برای درک چگونگی فعالیت «هوش مصنوعی مولد متن» اجرا می‌کنیم:

1. دانش‌آموزان را این بار به دو گروه تقسیم کنید. سپس اعضای دو گروه را به صورت یک در میان کنار هم بنشانید.
2. به نفر اول هر دو گروه کاغذی بدهید. از آنها بخواهید پاسخ کتبی به پرسشی که پای تخته نوشته می‌شود را به صورت کلمه به کلمه و گروهی بنویسند. به این معنی که نفر اول فقط یک کلمه از پاسخ را نوشته و کاغذ را بدون هیچگونه توضیحی یا راهنمایی به هم‌گروهی بعدی خود می‌دهد و وی مجدداً با توجه به کلمه قبلی یک کلمه به آن اضافه می‌کند و این فرایند تا زمانی که پاسخ تکمیل شود ادامه می‌یابد.
   از جمله پرسش‌های پیشنهادی برای این بخش عبارتند از: «نحوه پخت نیمرو چگونه است؟»، «فرایند تشکیل باران را توضیح دهید.»، «ایران را معرفی کنید.» و … (پرسش‌هایی که دانش‌آموزان را مجبور به ساخت جمله کند)
   نکته: این بخش باید در سکوت کامل و بدون راهنمایی اعضای گروه‌ها به هم برگزار شود. علت یک در میان نشاندن گروه‌ها نیز حفظ رقابت میان آنها و ملزم کردن‌شان به رعایت سکوت است.
3. پاسخ دو گروه را از حیث سرعت (کوتاه بودن جمله)، دقت و درستی، واضح و قابل فهم بودن با هم مقایسه کنید. در نهایت گروهی که در مجموع شاخص‌ها بهترین پاسخ را ارائه کرده بود برنده اعلام کنید و در صورت تمایل، فعالیت را تکرار کنید.

پیشنهاد 2
شکل‌دهی مفهوم
۱۵ دقیقه

کلاس را با این سؤال آغاز کنید: «هوش مصنوعی چه شکلی است؟». بحث را به این سمت هدایت کنید که نگرش «آدم‌آهنی» پنداشتن هوش مصنوعی در ذهن دانش‌آموزان اصلاح شود.
سپس با آنها درباره اینکه «اولین هوش مصنوعی که شناختید چه بود؟» گفتگو کنید. اگر پاسخ دانش٬‌آموزان «چت‌جی‌پی‌تی» بود، برای آنها توضیح دهید که چگونه سامانه‌هایی مثل «تشخیص اثر انگشت و چهره»، برنامک‌های «تشخیص گیاه از روی عکس»، قابلیت «پیشنهاد محتوا در اینستاگرام یا دیجی‌کالا» همگی مصادیقی از هوش مصنوعی‌اند.

پیشنهاد ۳
شکل‌دهی مفهوم
۱۰ دقیقه

پیش از کلاس برنامک «ویرا» (Vira) را روی تلفن همراه خود نصب کنید. سپس در بخش «تقلید صدا» یک پیام صوتی از قول شخصیت‌های معروف موجود در برنامک خطاب به دانش‌آموزان مدرسه‌تان ضبط کنید.
بعد از ورود به کلاس، پیام را پخش و واکنش دانش‌آموزان را برانگیزید. پس از چند دقیقه اصل ماجرا را به آنها بگویید که چطور به کمک هوش مصنوعی این کار را انجام دادید! با این مقدمه، وارد موضوع معرفی هوش مصنوعی و طرز کار آن شوید.

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و با کمک آن طرز کار هوش مصنوعی و روش «یادگیری ماشین» را توضیح دهید. همچنین به کاربرد توسعه فناوری «اینترنت اشیاء» برای جمع‌آوری داده و آموزش «هوش مصنوعی» اشاره کنید.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

برای آشنایی دانش‌آموزان با طرز کار هوش مصنوعی، ابتدا آن را به طریقه یادگیری کودکان خردسال تشبیه کنید: «یک کودک چگونه مفهوم کلمه‌هایی مثل دایره/مربع یا زرد/قرمز را یاد می‌گیرد؟»
پس از گفتگو، به یادگیری کودک از طریق سعی و خطا و پرسیدن مصداق‌های مختلف از یک مفهوم اشاره کنید.

مبتنی بر تشبیه قبل، روش «یادگیری ماشین» را توضیح دهید.
پس از آن پای تخته دو دایره بزرگ که میان آنها یک پیکان یک جهته وجود دارد رسم کنید. بالای دایره مبداء پیکان بنویسید «داده ورودی به رایانه» و بالای دایره دیگر «داده خروجی از رایانه».
سپس در چند مرحله داخل یکی از دایره‌ها را پر کنید و از دانش‌آموزان درباره آنچه باید در دایره دیگر نوشت بپرسید:

• داخل دایره ورودی بنویسید: «اسکن‌های مختلف از اثر انگشت». از دانش‌آموزان بپرسید داخل دایره خروجی چه باید نوشت؟ (پاسخ: قفل اثر انگشت تلفن همراه)
• داخل دایره ورودی بنویسید: «اطلاعات حسگرهای خودروها و جاده، وضعیت ترافیک مسیر، موقعیت تابلوهای راهنمایی و رانندگی و …». از دانش‌آموزان بپرسید داخل دایره خروجی چه باید نوشت؟ (پاسخ: قابلیت رانندگی خودکار خودرو)
• داخل دایره خروجی بنویسید: «نرم‌افزار ساخت عکس از روی جمله». از دانش‌آموزان بپرسید داخل دایره ورودی چه باید نوشت؟ (پاسخ: بانک داده‌ای از عکس‌ها و تصاویر مختلف)
• داخل دایره خروجی بنویسید: «قابلیت پیشنهاد محتوا و دنبال‌کننده در شبکه اجتماعی». از دانش‌آموزان بپرسید داخل دایره ورودی چه باید نوشت؟ (پاسخ: ردپای دیجیتال شامل پسندها، دنبال‌کنندگان و شنوندگان، محتوای تماشا شده و …)

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و برخی کاربردهای ابزارهای هوش‌ مصنوعی را معرفی کنید.
نکته: در صورت دسترسی به اینترنت، طریقه استفاده از هوش‌های مصنوعی رایگان مولد متن و عکس را نیز مختصراً آموزش دهید.

پیشنهاد 2
مباحثه دانش‌آموزی
۲۰ دقیقه

از دانش‌آموزان درباره تجربه‌شان در استفاده هوش مصنوعی بپرسید. سپس برخی از کاربردها و ابزارهای آن را که می‌تواند برای استفاده دانش‌آموزی مفید باشد معرفی کنید. برای مثال:

• ابزار هوش مصنوعی مولد متن «Copilot» در مرورگر «Edge» شرکت مایکروسافت و «Gemini» شرکت گوگل (این ابزار به دلیل تحریم، برای کاربران با شناسه آی‌پی ایران محدودیت دارد و برای استفاده از آن باید نرم‌افزار «تحریم‌شکن 403» را نصب کرد.)
• ابزار مولد تصویر «Dall-e» در مرورگر «Edge» شرکت مایکروسافت
• تارنمای ایرانی هوش مصنوعی «آیپا» (aipaa.ir) در زمینه‌های تشخیص تصویر، تولید متن و صدا
• برنامک تلفن همراه «ویرا» (Vira) در زمینه‌های تولید تصویر، تقلید صدا، تبدیل گفتار به متن و متن به گفتار

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و به کمک آن خطاهای هوش‌های مصنوعی و اثرات آن بر فرهنگ، سیاست، اقتصاد و جامعه را برای دانش‌آموزان بیان کنید.
سپس با دانش‌آموزان درباره آینده هوش مصنوعی و تأثیر آن بر مشاغل  گفتگو کنید: «هوش مصنوعی چه مشاغلی را تهدید می‌کند و بر چه مشاغلی اثری ندارد؟»

پیشنهاد 2
مباحثه دانش‌آموزی
۱۵ دقیقه

از دانش‌آموزان بپرسید: «هوش مصنوعی در چه صورتی دچار خطا می‌شود؟» بحث را به سمت خطاهایی که  تحت تأثیر سوگیری در داده‌های ورودی یادگیری ماشینی ممکن است ایجاد شود ببرید. (در صورت اجرای فعالیت ش.خ پ1، می‌توانید به تفاوت پاسخ‌ها براساس تفاوت بسته کارت‌ها ارجاع دهید.)
سپس درباره اثرات فناوری هوش مصنوعی بر چهار ساحت اثرگذاری فناوری و موضوعاتی مثل «مشاغلی که تحت تاثیر هوش مصنوعی از بین می‌روند/نمی‌روند» و «اثرات هوش مصنوعی بر محیط زیست» و راه حل‌های آنها گفتگو کنید:

• فرهنگی: ایجاد وابستگی در افراد (به خصوص در صورت اضافه شدن رایانش عاطفی به هوش مصنوعی) و تنها شدن انسان‌ها، گسترش اتوماسیون و تنبل شدن آدم‌ها، کم‌رنگ شدن یادگیری و آموزش سنتی در مدارس
• اجتماعی: معضل جعل سند و از بین رفتن اعتبار حقوقی تصاویر، صوت‌ها و متن‌ها (شنیدن کی بود مانند دیدن؟)، طبقاتی و اشرافی شدن استفاده از هوش مصنوعی با کیفیت
• سیاسی: گسترش اخبار جعلی، تولید ویدیو و صوت جعلی از سران کشورها و ایجاد جرقه آغاز جنگ‌ها
• اقتصادی: از بین رفتن مشاغل اداری و فرهنگی، مصرف انرژی و آلودگی محیط زیستی ناشی از زیرساخت‌های هوش مصنوعی

پیشنهاد 1
تحقیق و کاوشگری
۱۴۰ دقیقه

فیلم سینمایی «هوش مصنوعی» (A.I) که اقتباسی از داستان قدیمی «پینوکیو»‌ است را به دانش‌آموزان معرفی کنید و از آنها بخواهید پس از تماشای آن #کاربرگ فیلم‌پژوهی مربوطه را تکمیل کنند.

پیشنهاد 2
تحقیق و کاوشگری
۴۵ دقیقه

یک موضوع دلخواه تعیین کنید و هر یک از دانش‌آموزان  گزارش متنی و تصویری خود را به کمک ابزارهای هوش مصنوعی تولید و به کلاس ارائه کنند.‌

• مشابه راهبرد سایر درسنامه‌های ابری‌شهر، در این درس نیز توجه دادن دانش‌آموزان به توأمان بودن فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی به عنوان یک گونه فناوری، ضروری است.
• حتماً پیش از معرفی ابزارهای هوش مصنوعی جدید، ملاحظات تربیتی (نظیر عدم نیاز به استفاده از فیلترشکن، رایگان و عمومی بودن، وجود چارچوب اخلاقی و عدم تولید محتوای غیراخلاقی و …) را بررسی کنید.