سوزن حقیقت در انبار اینترنت

پیشنهاد ۱
شکل‌دهی مفهوم
۱۵ دقیقه

به منظور جلب توجه دانش‌آموزان نسبت به مسئله صحت‌سنجی محتوا در فضای مجازی، قصد داریم آنها را با یک خبر جعلی روبرو کنیم:
برای این منظور #کاربرگ1 را بین دانش‌آموزان توزیع کنید. این کاربرگ متن یک پیام منتشر شده در کانال‌های فضای مجازی درباره پرونده امنیتی معروف «دادگاه میکونوس» است.
پس از آنکه به دانش‌آموزان فرصت کافی برای مطالعه کاربرگ دادید، درباره ماجرای این پرونده و نظر دانش‌آموزان درباره آن گفتگو کنید.
در پایان اصل ماجرا را بیان کنید و خطاهای فاحش موجود در متن که دانش‌آموزان به سادگی از کنار آنها عبور کردند را فاش کنید.
نکته: در صورت تمایل می‌توانید به جای چاپ کاربرگ برای این پیشنهاد، از محتوای #پرده‌نگار استفاده کنید.

پیشنهاد 2
شکل‌دهی مفهوم
۱۵ دقیقه

کلاس را به نحوی با گفتگو پیرامون ذهنیت دانش‌آموزان درباره کشور چین، اخباری که درباره آن شنیده‌اند، حس‌شان درباره واردات کالا از چین و … آغاز کنید.
سپس #ویدیو1 که «پیام رئیس جمهور چین به مردم ایران در شب یلدا» است را پخش کنید. در این ویدیو رئیس جمهور چین علت بی‌کیفیت بودن کالاهای چینی وارداتی به ایران را تجار ایرانی معرفی می‌کند و سپس کنایه‌هایی به مسائل داخلی ایران می‌زند. نکته مهم این است که زیرنویس این ویدیو جعلی است!
پس از پخش ویدیو ابتدا نظرات و بازخوردهای دانش‌آموزان را درباره آن دریافت کنید اما در انتها واقعیت ماجرا را بازگو کنید  و توجه آنها را به مسئله محتوای جعلی در فضای مجازی جلب کنید. (https://mehrnews.com/xrPGW)
به طور خاص، از آنها بپرسید «اگر فرض کنید جعلی بودن این خبر اعلام نمی‌شد، ممکن بود چه اتفاقاتی در پی انتشار آن رقم بخورد؟»

پینشهاد ۳
شکل‌دهی مفهوم
۱۰ دقیقه

برای توجه دادن دانش‌آموزان به مسئله نقل شایعات و تبعات آن، قصد اجرای یک فعالیت تلفن‌بازی داریم. به این صورت که:

1. دانش‌آموزان را به همان نحوی که در کلاس نشسته‌اند به دو گروه تقسیم کنید؛ به این صورت که افراد یک در میان با هم هم‌تیمی هستند. (نفر اول: گروه ۱، نفر دوم: گروه 2، نفر سوم: گروه 1، …)
2. نفر اول گروه 1 و 2 را صدا کنید و در گوش هر دو آنها به صورت همزمان جمله‌ای را به آرامی بگویید.
   نکته: این جمله باید تا حد امکان کلمات و مفاهیم نزدیک به هم داشته باشد و مفهوم آن نیز آمیخته به مرگ و زندگی باشد! (تا با اشتباه شدن آن، مفهوم تبعات شایعه برای دانش٬‌آموزان شفاف‌تر شود) برای مثال: «آرمین را در مریوان و آرتین را در ورامین مجازات کنید.»
3. نفرات باید در گوش هم‌گروهی خود جمله را نفر به نفر و آرام منتقل کنند؛ چراکه بلند گفتن آن سبب می‌شود عضو گروه رقیب آن را بشنود.
4. با پایان یافتن قطار نفرات، آخرین عضو هر گروه جمله‌ها را پای تخته بنویسند. آنها را مقایسه کرده و درباره علت این اتفاق و تبعات اشتباه رسیدن جمله (تغییر شخص یا مکان مجازات‌شونده!) گفتگو کنید. در نهایت از دانش‌‌آموزان درباره مصداق این اتفاق در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی سؤال کنید.
5. پیشنهاد ۴
   پرسشگری معلم
   ۱۰ دقیقه

گفتگو با دانش‌آموزان را درباره مواجهه‌شان با محتوای جعلی آغاز کنید:
– «تا به حال متن/عکس/ویدیو/صوتی در فضای مجازی دیدید که بعداً متوجه شده باشید جعلی یا دروغ بوده است؟»
– «چطور از جعلی بودن آن مطلع شدید؟»
– «آیا این محتوا را برای کسی هم بازارسال کرده بودید؟»
– «آیا جعلی بودن آن را هم به کسانی که برایشان فرستاده بودید خبر دادید؟»
– «به نظرم شما این کار شما چه تبعاتی ممکن بود داشته باشد؟»

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و به کمک آن برخی انواع و مصادیق محتوای جعلی را با دانش‌آموزان مرور کنید.

پیشنهاد 2
فعالیت مشارکتی
۴۵ دقیقه

جهت ایجاد آشنایی دانش‌آموزان با محتوای جعلی، قصد داریم طی فعالیتی آنها را در جایگاه تولید خبر قرار دهیم تا خودشان با روش‌های تولید خبر جعلی آشنا شوند. برای این منظور:

1. دانش‌آموزان را به گروه‌های 3 یا 4 نفره تقسیم کنید. از گروه‌ها بخواهید اسامی اعضایشان را روی کاغذی یادداشت کرده و به شما بدهند.
2. به هر گروه یک نسخه از #کاربرگ1 را که نمایی از صفحه یک خبرگزاری فرضی با 5 جایگاه خبر خالی است بدهید. به آنها توضیح دهید که قرار است این کاربرگ را با اخباری پر کنند که برخی از آنها صحیح و برخی جعلی هستند.
   نکته: به دانش‌آموزان اعلام کنید که منظور از خبر جعلی در این فعالیت، الزاماً خبر دروغ نیست؛ بلکه هر گونه محتوایی است که مخاطب را به طریقی دچار برداشت اشتباه کند.
3. روی کاغذی که اسامی اعضای هر گروه نوشته شده، عددی تصادفی بین 1 تا 5 یادداشت کرده و به صورت مخفیانه، طوریکه فقط اعضای آن گروه ببینند، به آنها برگردانید. این عدد به معنی تعداد خبرهای جعلی است که گروه باید طراحی کرده و روی کاربرگ بنویسد است.
4. به گروه‌ها 15 دقیقه فرصت برای تولید اخبار و پر کردن کاربرگ خبرگزاری‌شان بدهید. سپس برگه‌ها را جمع کنید.
5. پس از جمع‌آوری برگه‌ها، نوبت به ارزیابی گروهی آنها می‌رسد. برای این منظور هر گروه باید برگه خبرگزاری سایر گروه‌ها را بررسی و در جدول کنار آن، نظر خود را درباره صحیح یا جعلی بودن هر یک از پنج خبر موجود در آن اعلام کند.
   گروه بازبین در صورت شناسایی درست خبر جعلی و خبر صحیح، امتیاز مثبت و در صورت تشخیص غلط خبر جعلی و خبر صحیح، امتیاز منفی می‌گیرد.
   گروه طراح هم اگر توانسته باشد با خبر جعلی خود گروهی را در بازبینی فریب داده باشد امتیاز مثبت می‌گیرد.
6. هر زمان بررسی یک خبرگزاری تمام شد، همه گروه‌ها برگه در دست خود را به گروه بعدی بدهند و مجدداً فرایند بررسی اخبار را آغاز کنند. این چرخه تا زمانی که برگه خبرگزاری هر گروهی توسط همه گروه‌های دیگر بررسی شده باشد ادامه می‌یابد. در هر مرحله به گروه‌ها برای ارزیابی خبرگزاری، حداکثر 2 تا 3 دقیقه فرصت بدهید.
7. پس از پایان بررسی گروهی، همه برگه‌ها را جمع‌آوری و به صورت کلاسی اخبار صحیح و جعلی آنها را معرفی و گروه برتر را مشخص کنید.

در گفتگو با دانش‌آموزان انواع اخبار جعلی که مرحله قبل فعالیت دیدند مرور کنید و برخی دیگر از انواع آن را طبق #دانشنامه معرفی کنید.

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و به کمک آن نحوه کار جویشگر، چالش حباب اطلاعاتی حاصل از اختصاصی‌سازی نتایج و همچنین برخی ترفندهای جستجوی پیشرفته را معرفی کنید.
نکته: در صورتی که دسترسی به اتصال اینترنتی دارید، پیشنهاد می‌شود ترفندهای آموزش داده شده در پرده‌نگار را به صورت همزمان در یک جویشگر اجرا کنید.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#کاربرگ2 را که در آن تصاویر نتیجه استفاده از برخی دستورالعمل‌های جستجوی پیشرفته (علامت نقل‌قول، علامت منها، site، filetype، بازه انتشار و جستجوی معکوس عکس) آمده میان دانش‌آموزان توزیع کنید. سپس از دانش٬‌آموزان بخواهید با توجه به توضیحات شما آن را تکمیل کنند.

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

پس از آشنایی دانش‌آموزان با محتوای جعلی و برخی روش‌های جستجوی پیشرفته، #پرده‌نگار را پخش کرده و به کمک آن درباره اصول مواجهه نقادانه با اخبار و محتواهای منتشر شده در فضای مجازی گفتگو کنید.

پیشنهاد 2
مباحثه دانش‌آموزی
۱۵ دقیقه

در گفتگو با دانش‌آموزان به آنها توضیح دهید که همه اخبار جعلی از طریق جستجوی پیشرفته الزاماً قابل شناسایی نیستند. در عوض در مواجهه با این محتواها اصول دیگری را نیز باید رعایت کرد:

• قضاوت نکردن درباره اخبار از روی عنوان منتسب به آن
• تحقیق و جستجو درباره صحت محتوا، منبع، تصاویر و زمان آن
• مراجعه به منابع رسمی و دست اول به جای منابع واسطه و ویکی‌ها
• عدم نشر محتوای جعلی
• گزارش محتوا

توضیحات کامل این اصول در فصل مربوط به این درسنامه در #دانشنامه آمده است.

پیشنهاد 1
تحقیق و کاوشگری
۱۲۰ دقیقه

در پایان کلاس به عنوان تکلیف این جلسه از دانش‌آموزان بخواهید فیلم سینمایی «سگ را بجنبان» (Wag The Dog) را که به استفاده از اخبار جعلی برای منحرف کردن توجه افکار عمومی می‌پردازد ببینند و #کاربرگ فیلم‌پژوهی آن را تکمیل کنند.

پیشنهاد 2
تحقیق و کاوشگری
۲۰ دقیقه

نشانی برخی از جویشگرهای تخصصی معرفی شده در #دانشنامه را به دانش‌آموزان بدهید و بخواهید که آنها را در منزل بررسی و گزارشی از قابلیت‌ها و کاربردهای آنها تهیه کنند.

پیشنهاد 3
تحقیق و کاوشگری
۱۰ دقیقه

به دانش‌آموزان بسپارید که تا جلسه آینده نسبت به اخباری که در فضای مجازی به دست آنها می‌رسد دقت کنند و هر نفر حداقل یک مورد از اخبار جعلی را کشف و برای کلاس گزارش کند.

• موضوع اخبار جعلی از موضوعات بسیار مهم و کلیدی در منظومه موضوعات «سواد رسانه‌ای» است که در سال‌های اخیر در همه جای دنیا مورد توجه نهادهای حکمرانی و آموزشی قرار گرفته است. لذا حتماً به آخرین تحولات و رویدادهای این حوزه توجه داشته باشید.
• بغیر از موضوع اخبار جعلی، موضوع «شبه‌علم» و «خرافات» در فضای مجازی هم می‌تواند مورد گفتگوی شما با دانش‌آموزان در این درس قرار بگیرد.