با ادبِ مجازی

پیشنهاد ۱
نمایش خلاق
۱۰ دقیقه

وارد کلاس شوید و هیچ صحبت و گفتگویی با بچه‌ها نکنید. در عوض جمله‌های زیر را روی تخته بنویسید:
«دیروز روز مهمی بود. یکی از مهم ترین روزهای زندگیم…
آزمون خیلی مهمی داشتم… وسط جلسه، مراقب آزمون اعلام کرد که فقط نیم‌ساعت به پایان مونده… من هم تصمیم گرفتم برم سراغ حل صفحه‌ی آخر آزمون… اما یه اتفاق خیلی عجیب و غیرقابل پیش‌بینی افتاد که حالا نمی‌دونم نتیجه‌ی آزمونم چی میشه…»
سپس سؤال زیر را روی تخته برای دانش‌آموزان بنویسید:

«لحن و حس من در این متن چطور بود؟!
1) عصبانی ۲) مضطرب ۳) ترسیده ۴) خوشحال و خنده‌دار»

از دانش‌آموزان سه گزینه را رأی‌گیری کنید. با توجه به مشخص نبودن لحن و حس در متن، احتمال زیاد نظرات دانش‌آموزان متفاوت خواهد بود و به گزینه‌های مختلفی رأی می‌دهند.
پس از این، متن را با حس‌های مربوط به چهار گزینه بالا بلند برای بچه‌ها بخوانید. هر بار از آنها بپرسید «حس مربوط به این نحوه خواندن چه بود؟» در این وضعیت نظرات همگرایی بیشتری خواهد داشت.
در پایان با دانش‌آموزان درباره علت تفاوت نظرات در حالت یک و مشابه شدن آنها در حالت دو بپرسید. بحث را به سمت تفاوت پیام متنی و پیام صوتی در انتقال منظور بکشانید.
اینطور جمع‌بندی کنید که ارتباط مسئله پیچیده‌ای است و انجام نادرست آن می‌تواند منجر به مشکل شود و ضرورت دارد مهارت آن را کسب کنیم.

پیشنهاد 2
شکل‌دهی مفهوم
۱۰ دقیقه

از دانش‌آموزان بخواهید عبارت «تو می‌تونی» را برای سه موقعیت زیر بیان کنند:

• پرسشی: سرمربی تیم هستید و از بازیکنی که می‌خواهد پنالتی حساسی در مسابقه بزند می‌پرسید که آمادگی و توانایی این کار را دارد یا نه؟
• خبری: کاپیتان تیم هستید و باید هم‌تیمی خود را که قرار است پنالتی بزند تشویق و امیدوار کنید.
• انکاری: دروازه‌بان هستید و می‌خواهید با جمله خود روحیه بازیکن حریف را قبل از زدن پنالتی خراب کنید.
• ترس: به عنوان بازیکن می‌خواهید پنالتی بزنید و با حالت تردید از خود می‌پرسید که می‌توانید یا نه؟

پس از فعالیت با دانش‌آموزان درباره علت تفاوت پیام به رغم یکسان بودن کلمات گفتگو کنید و آنها را به سمت شناخت عناصر تشکیل‌دهنده پیام (محتوا و کلمات / فرم و لحن) ببرید. بر همین پایه با آنها درباره تفاوت ارتباط متنی (نامه و پیامک) و ارتباط شفاهی (تماس تلفنی و پیام صوتی) گفتگو کنید.
سپس از آنها بپرسید «در چه صورتی ممکن است عدم توجه به لحن منجر به سوءتفاهم و مشکل شود؟»
بحث را با تأکید بر پیچیدگی ارتباط و ضرورت کسب مهارت آن جمع‌بندی کنید.

پیشنهاد 1
نمایش خلاق
۲۵ دقیقه

دانش‌آموزان را به گروه‌های دو نفره تقسیم کنید و از آنها بخواهید با مشورت یکدیگر برای هر یک از سه موقعیت زیر، نمایشی را طراحی کنند و اجرا کنند:

• موقعیت اول: نفر اول در زمان نامناسبی از شبانه‌روز با نفر دوم صحبت می‌کند و توقع دارد او پاسخش را بدهد. (به عنوان مثال او را از خواب بیدار می‌کند و می‌پرسد امروز چندشنبه است؟! اما نفر دوم عصبانی و ناراحت می‌شود.)
• موقعیت دوم: نفر اول چند سؤال ساده از نفر دوم می‌پرسد و نفر دوم با اینکه می‌شنود و متوجه می‌شود، اما هیچ پاسخی نمی‌دهد!
• موقعیت سوم: نفر اول با لحن و زبان بدن نامناسب، حرف‌هایی را به نفر دوم می‌زند که وی را دچار سوءتفاهم و گیجی می‌کند. (مثلاً با عصبانیت داد می‌زند «تولدت مبارک. ایشالله دویست ساله بشی!»)
• موقعیت چهارم: نفر اول در صحبت با نفر دوم که بزرگتر از خود است، بیش از حد صمیمی است و جملات را به صورت غلط، شکسته و مخفف بیان می‌کند. نفر دوم از این موضوع ناراحت شده و نفر اول را شخصی بی‌ادب و بی‌سواد می‌پندارد.

پس از اجرای این نمایش‌ها، از دانش‌آموزان بپرسید معادل همین اتفاقات در فضای مجازی چیست و چگونه باید با رعایت آداب فضای مجازی از رقم‌خوردن آنها پیشگیری کرد؟ ابتدا نظرات بچه‌ها را بگیرید و سپس خودتان توضیحات زیر را جمع‌بندی کنید:

• پاسخ موقعیت اول: این اتفاق مربوط به شرایطی است که کسی در زمان نامناسبی از شبانه‌روز (مثلاً ساعت ۱ نیمه‌شب) پیام یا تماسی غیرضروری بگیرد و منجر به مزاحت دیگری شود. آداب این مسئله، پیام دادن در ساعات روشنی روز است.
• پاسخ موقعیت دوم: این اتفاق مربوط به وقتی است که فردی پیام دوستش را مشاهده کند اما هیچ پاسخی ندهد. آداب این مسئله آن است که اگر شرایطش را داشت، همان موقع پاسخ دهد و اگر مقدور نبود، در یک پیام کوتاه بگوید الآن شرایط پاسخ ندارم و به زودی پیام خواهم داد؛ تا نفر اول چشم انتظار و نگران نماند.
• پاسخ موقعیت سوم: این اتفاق مربوط به زمانی است که فردی از ایموجی‌ها و شکلک‌های نامفهوم و نامربوط استفاده کند و راه حل آن، استفاده‌ی به‌جا و به‌موقع از آنهاست.
  برای توضیح این بخش، پوسترهای صورتک موجود در #کاربرگ1 را یکی‌یکی به دانش‌آموزان نشان دهید و از آنها بخواهید ادای آن را همان لحظه اجرا کنند! سپس در گفتگو با آنها مشخص کنید که در چه موقعیت‌هایی باید/نباید از این صورتک‌ها استفاده کرد. (این صورتک برای استفاده در چه پیام‌هایی مناسب است؟ چه برداشت اشتباهی ممکن است از آن بشود؟ آن را برای افراد بزرگتر بفرستیم یا نفرستیم؟ و …)
• پاسخ موقعیت چهارم: زمانی که در ارتباط با دیگران، خصوصاً بزرگترها، بدون اجازه آنها احساس صمیمیت می‌کنیم و با آنها همانطوری صحبت می‌کنیم که با دوستان همسن خود می‌کنیم. ادب این است که در فضای مجازی هم مثل فضای حقیقی احترام بزرگترها را نگه داریم. ضمن اینکه به جای کلمات مخفف و شکسته، از زبان معیار فارسی استفاده کنیم تا هم شخص مقابل گیج نشود، هم ما بی‌سواد جلوه نکنیم.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و به کمک آن آداب ارتباط فردی مجازی را توضیح دهید.

پیشنهاد 1
نمایش خلاق
۲۰ دقیقه

دانش‌آموزان را به گروه‌های ۴ تا ۵ نفره تقسیم کنید. سپس به هر گروه وظیفه طراحی و اجرای نمایش برای یکی از چهار موقعیت زیر را بسپارید:

• موقعیت اول: درحالی که همه‌ی افراد در شرایط طبیعی مشغول گفتگو هستند، یکی از اعضای گروه بدون هیچ توضیحی قهر کرده و آنجا را ترک می‌کند.
• موقعیت دوم: در خلال یک گفتگوی گروهی، دو نفر از اعضای گروه درباره یک موضوع شخصی و بی‌ارتباط با دیگران گفتگو می‌کنند و سایرین از این اتفاق کلافه می‌شوند.
• موقعیت سوم: حین یک بحث گروهی، یکی از اعضای گروه بدون هرگونه توضیح یا اجازه‌ای، فرد جدیدی را به جمع اضافه می‌کند. از این اتفاق هم فرد تازه‌وارد و هم سایر اعضای گروه معذب می‌شود و نمی‌دانند چه کنند.
• موقعیت چهارم: در میانه یک صحبت گروهی، یکی از اعضای گروه بدون هیچ توضیحی یک کتاب بزرگ یا پوشه‌ی قطور که دارای محتواهایی نامعلوم است را در جمع گروه می‌آورد. درحالی که همه منتظر هستند که توضیحی دهد، هیچ حرفی نمی‌زند! یک نفر پیش قدم شده و آن را باز می‌کند که با تصاویر خشونت‌بار و ترسناکی مواجه می‌شود.

پس از اجرای نمایش‌ها، از دانش‌آموزان بپرسید معادل همین اتفاقات در فضای مجازی چیست و چگونه باید با رعایت آداب فضای مجازی از رقم‌خوردن آنها پیشگیری کرد؟ پس از نظرات دانش‌آموزان، اینطور جمع‌بندی کنید:

• پاسخ موقعیت اول: این اتفاق در شرایطی رقم می‌خورد که فردی بدون توضیح، گروه مجازی را ترک کند. حالت مؤدبانه در این شرایط این است که با یک پیام کوتاه، علت ترک گروه را بگوید و پس از خداحافظی گروه را ترک کند.
• پاسخ موقعیت دوم: این اتفاق رایج با ادامه دادن یک صحبت دو نفره رقم می‌خورد و در آن رفت و برگشت‌ها زیاد و برای بقیه‌ی اعضا کلافه‌کننده می‌شود. جایگزین مناسب آن است که پس از یکی دو بار رفت و برگشت صحبت دونفره، ادامه‌ی گفت‌وگو خارج از گروه و در فضای شخصی پیگیری شود.
• پاسخ موقعیت سوم: این اتفاق در شرایطی است که فردی به صورت بی‌قاعده عضوی را به گروه اضافه کند. اقدام درست آن است که پس از اطلاع و اجازه از اعضای گروه و همچنین معرفی گروه کسب اجازه از فردی که قصد دارد عضوش کند، این کار را انجام دهد. پس از معرفی نیز او را به سایرین معرفی کند تا معذب نباشد.
• پاسخ موقعیت چهارم: این اتفاق در شرایطی است که فردی فایل‌های پرحجم چندرسانه‌ای را در گروه بازارسال می‌کند اما هیچ توضیحی درباره‌ی آن نمی‌دهد. لازم است در این مواقع، فرستنده نظر خود و خلاصه کوتاهی از محتوای فایل را برای اعضای گروه بنویسد تا دیگران بتوانند تصمیم بگیرند این محتوا برای‌شان مفید است یا خیر.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کنید و به کمک آن آداب ارتباط گروهی مجازی را توضیح دهید.

پیشنهاد 1
بیان مستقیم
۱۰ دقیقه

#ویدیو۱ فیلم کوتاه «آلبالو خشکه» را پخش کنید و پس از آن با دانش‌آموزان درباره مزایا و معایب ارتباط مجازی گفتگو کنید.

پیشنهاد 2
پرسشگری معلم
۱۰ دقیقه

درباره‌ی اینکه «ارتباط حقیقی و مجازی هرکدام چه مزیت‌ها و فرصت‌ها و چه آسیب‌ها و محدودیت‌هایی دارند؟» و «در چه شرایطی مناسب‌تر است از کدام یک استفاده شود؟» با دانش‌آموزان گفت‌وگو کنید و جمع‌بندی‌تان از موضوع را به صورت خلاصه روی تخته برای آنها یادداشت کنید.

پیشنهاد 1
تحقیق و کاوشگری
۱۵ دقیقه

از دانش‌آموزان بخواهید آداب حضور در ارتباط مجازی گروهی را در قالب پیام‌هایی برای گروه‌های مجازی خانوادگی‌شان ارسال کنند و گزارش این کار را در جلسه‌ی بعدی به شما تحویل دهند.

پیشنهاد 2
تحقیق و کاوشگری
۳۰ دقیقه

از دانش‌آموزان بخواهید آداب حضور در ارتباط مجازی را برای اولیاءشان توضیح دهند. سپس والدین #کاربرگ2 را تکمیل کنند.

• از نظر قانونی و تربیتی عضویت کودکان در انواع رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها تا قبل از ۱۳ سالگی ممنوع است و بعد از آن هم با اجازه و نظارت والدین و در شرایطی سخت‌گیرانه ممکن خواهد بود. لذا این درسنامه در پی توصیه به استفاده دانش‌آموزان دبستانی از این ابزارها نیست و با توجه به شرایط واقعی جامعه، به دنبال کاهش آسیب‌ها و مدیریت عوارض حضور زودهنگام بچه‌ها در رسانه‌های اجتماعی است.
• توصیه‌های اخلاقی این درس باید در نهایت ملایمت و پوششی از مزاح و خنده به دانش‌آموزان ارائه شود. برخورد از بالا به پایین با دانش‌آموزان در این موضوع نتیجه مطلوب نخواهد داشت.
• ارجاع دادن به خاطرات شخصی و مثال زدن از وقایع پیش آمده برای خود معلم در موضوعات این درس باعث باورپذیرشدن موضوع برای دانش‌آموزان خواهد شد.