صفاسیتی با کمربند ایمنی

پیشنهاد ۱
تحقیق و کاوشگری
۱۵ دقیقه

می‌خواهیم توجه دانش‌آموزان را به این نکته جلب کنیم که فارغ از اینکه چه محتوایی در فضای مجازی می‌بینند، استفاده از این فضا بر عملکردهای شناختی مغز (مثل حافظه، تمرکز، خلاقیت و هوشیاری) اثر می‌گذارد.
برای این منظور یک رقابت «ماراتن کتابخوانی» تدارک ببینید. به این صورت که پیش از کلاس یک کتاب دلخواه را انتخاب و چند نسخه از آن تهیه کنید. سپس:

1. دو، سه یا چهار نفر از دانش‌آموزان که مایل به شرکت در چالش هستند به جلوی کلاس آورده و صندلی آنها را طوری قرار دهید که همگی روبه‌روی هم قرار گیرند.
2. کتاب‌ها را در اختیار آنها قرار دهید و بخواهید که شروع به خواندن مقاله کنند. با این ملاحظه: هر کسی که بتواند مدت زمان بیشتر روی برگه متمرکز بماند، به خواندن ادامه دهد، نخندد، سرش را از روی برگه برندارد یا به اطراف نگاه نکند، برنده است!
   اگر دانش‌آموزی ادعا کرد که مطالعه را به اتمام رسانده، می‌توانید برای سنجش کیفیت مطالعه وی چند پرسش از محتوا بپرسید.
3. خروجی این فعالیت ممکن است متفاوت باشد. در حالتی ممکن است یک یا چند دانش‌آموز شرکت‌کننده در چالش نتوانند بیشتر از چند دقیقه روی کتاب متمرکز شوند. در این صورت درباره چرایی عدم توانایی تمرکز و اثر احتمالی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر این موضوع با دانش‌آموزان گفتگو کنید.
   اگر هم همه دانش‌آموزان شرکت‌کننده در حفظ تمرکز موفق بودند، از آنها بخواهید درباره جزئیات تجربه‌شان (فکرهای مزاحمی که به ذهنشان می‌آمد، زحمتی که برای حفظ تمرکز متحمل شدند، روش‌هایی که برای حفظ تمرکز استفاده کردند و …) گفتگو کنید. در نهایت توجه دانش‌آموزان را به پیچیدگی و مهارت‌گونه بودن عملکرد شناختی «تمرکز» جلب کنید.

نکته: در صورت دسترسی نداشتن به چند نسخه از یک کتاب، می‌توانید یک مقاله چند صفحه‌ای و نسبتاً تخصصی را انتخاب و به تعداد شرکت‌کنندگان در چالش چاپ کنید.

پیشنهاد 2
تحقیق و کاوشگری
۱۵ دقیقه

در این فعالیت می‌خواهیم اینکه چگونه اینترنت می‌تواند بر نحوه‌ی ذخیره و بازیابی اطلاعات در حافظه‌ی ما تأثیر بگذارد را بررسی کنیم:

1. یکی از دانش‌آموزان را پای تخته دعوت کنید و پشت رایانه متصل به اینترنت کلاس بنشانید. یک مقاله خبری کوتاه (حدود 300 کلمه) را باز کرده و به وی اجازه دهید آن را با دقت و آرامش مطالعه کند. سپس پنج دقیقه مهلت دهید تا بدون مراجعه دوباره به مقاله، هر اطلاعاتی که از آن به خاطر دارد روی کاغذ بنویسند.
2. یک کلیدواژه انتخاب کنید و از همان دانش‌آموز قبلی بخواهید آن را در یک جستجوگر اینترنتی جستجو کند. سپس پنج نتیجه اول جستجو را باز کرده و محتوای آن را به سرعت (جمعاً در عرض 1 تا 2 دقیقه) به صورت چشمی پایش کند. مجدداً پنج دقیقه مهلت دهید تا بدون مراجعه به مقاله‌ها، هر اطلاعاتی که از آنها به خاطر دارد روی کاغذ بنویسد.
3. متن نوشته شده در هر دو گام را با صدای بلند بخوانید و با هم مقایسه کنید: کدام متن منسجم‌تر و کامل‌تر است؟، تمرکز بر محتوا چه اثری بر حافظه داشته است؟
   همچنین از دانش‌آموز شرکت‌کننده در چالش بخواهید حس خود را از تفاوت تجربه این دو گام بیان کند: در کدام حالت آرامش بیشتری داشت؟ آموخته‌های کدام حالت در ذهنش مدوّن‌تر و کدام حالت آشفته است؟

پیشنهاد ۳
فعالیت مشارکتی
۲۰ دقیقه

در این فعالیت می‌خواهیم اثر پدیده چندوظیفگی (Multitasking) حین استفاده از فضای مجازی را بررسی کنیم.
برای این منظور دانش‌آموزان را به اتاق رایانه مدرسه برده و دو گروه کنید. از هر دو گروه بخواهید درباره موضوع دلخواهی که شما مشخص می‌کنید به مدت ۱۰ دقیقه تحقیق و گزارش آن را روی برگه ثبت کنند. با این تفاوت که:

1. گروه اول می‌تواند به منابع اینترنتی مختلف دسترسی داشته باشد.
2. گروه دوم فقط یک تارنمای مشخص را مطالعه می‌کند.

پس از ۱۰ دقیقه هر دو گروه گزارش خود را بخوانند. آنها را با هم مقایسه کنید: گروه نوشته منسجم‌تر و بهتری ارائه کرده است؟ کدام گروه سریع‌تر توانسته با موضوع آشنایی پیدا کند؟ تعدد منابع چه اثرات مفید و چه اثرات منفی داشته است؟ و … . نهایتاً درباره اینکه دسترسی به منابع متعدد چه مزایا و معایبی دارد گفتگو کنید.
نکته: در صورت محدودیت تعداد رایانه، می‌توانید این فعالیت را روی دو نفر و به صورت نوبتی با استفاده از یک رایانه اجرا کنید.

پیشنهاد ۴
شکل‌دهی مفهوم
۱۵ دقیقه

تصاویر و نقاشی‌های موجود در #پرده‌نگار درباره وابستگی سبک زندگی مدرن به فضای مجازی را پخش کنید.
با دانش‌آموزان درباره این تصاویر و موضوع آنها گفتگو کنید:

• «فضای مجازی چه اثراتی بر سبک زندگی شخصی گذاشته است؟» (اختلال توجه، تمرکز، خواب و …)
• «با توجه به اینکه همه این نقاشی‌ها آثار هنرمندان اروپایی هستند، آیا نگرش نقادانه به فضای مجازی فقط اختصاص به فرهنگ و کشور دارد یا یک چالش جهانی است؟»
• «آیا تفاوتی دارد چه محتوایی در فضای مجازی استفاده کنیم یا صرف استفاده از این فناوری ما را دچار آفات آن می‌کند؟»
• «چه می‌توان کرد؟»

پیشنهاد 1
پرسشگری معلم
۱۵ دقیقه

پس از آشنایی دانش‌آموزان با برخی اثرات فضای مجازی بر زندگی فردی، درباره راهکارهای کاهش آسیب‌های جسمی و روانی طرح بحث کنید. برای این منظور می‌توانید پیشنهادهای «مراقبت از چشم»، «مراقبت از گوش» و «مراقبت از بدن»  را از بچه‌ها بپرسید و نظرات آن‌ها را مورد بحث قرار دهید.

می‌توانید یکی از دانش‌آموزان را پشت میز معلم نشانده و از وی بخواهید مرحله به مرحله این مراقبت‌ها را به اجرا بگذارد.

برای مطالعه بیشتر به مدخل آداب کاربری فضای مجازی در #دانشنامه مراجعه کنید.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۱۵ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کرده و موشن‌گرافی‌های درج شده در آن درباره اصول مراقبت از مغز و جسم حین استفاده از رسانه‌ها را تماشا کنید.

پیشنهاد 1
پرسشگری معلم
۱۵ دقیقه

کلمه «اعتیاد» را پای تخته نوشته و از دانش‌آموزان درباره معنای آن سوال کنید. بحث را به این سمت هدایت کنید که «اعتیاد یعنی وابستگی شدید به یک چیز».
بپرسید که آیا ممکن است شخصی «معتاد فضای مجازی باشد؟» و انواع مصادیق آن را با نگاهی به #دانشنامه ذکر کنید. ‌سپس از آنها درباره تجربیاتشان از وابستگی شدید در استفاده از ابزار یا محتواهای مجازی بپرسید.

پس از آشنایی با پدیده اعتیاد به فضای مجازی، درباره روش‌های مدیریت و برنامه‌ریزی استفاده از اینترنت گفتگو کنید: «محتوای رسانه‌ای موجود در فضای مجازی به عنوان غذای مغز عمل می‌کند. همانطور که برای سلامت جسم باید رژیم غذایی گرفت، برای سلامت مغز نیز باید برنامه‌ای از بایدها و نبایدها تعریف کرد.»
سپس برخی از اصول مدیریت کاربری فضای مجازی و برنامه‌ریزی را مطرح و آنها را با روش‌های «سم‌زدایی دیجیتال» (Digital Detox) و نرم‌افزارهای آن آشنا کنید.

پیشنهاد 2
بیان مستقیم
۲۰ دقیقه

#پرده‌نگار را پخش کرده و به صورت گام به گام مراحل اصلاح عادت‌های کاربری فضای مجازی را مرور کنید.

پیشنهاد 1
پرسشگری معلم
۲۰ دقیقه

#ویدیو ۱ را که یک پویانمایی کوتاه با نام «دودفروش» است پخش کنید.
با دانش‌آموزان درباره مفهوم استعاری آن (چیزهایی که سر افراد را به خود گرم می‌کنند و سپس ناپدید می‌شوند) صحبت کنید. بحث را به سمت «صنعت سرگرمی و اوقات فراغت» هدایت کنید.

#پرده‌نگار را پخش کرده و طبق آن مفهوم «صنعت» را با مثال برای دانش‌آموزان توضیح دهید. سپس از دانش‌آموزان بخواهید مبنای این توضیحات، «صنعت سرگرمی و اوقات فراغت» را معنا کنند.

با طرح پرسش‌هایی اجازه دهید دانش‌آموزان درباره مفهوم سرگرمی تأمل کنند: «آیا سرگرم شدن اصالت دارد؟»، «اوقات فراغت، یعنی فراغت از چه؟» «چه مقدار اوقات فراغت و سرگرمی برای انسان لازم است؟»،« آیا در گذشته نیز انسان‌ها تا این حد دنبال اوقات فراغت بودند؟»، «چه نیازی پدید آمد که انسان‌ها سراغ ایجاد صنعت سرگرمی و اوقات فراغت رفتند؟» و …
اینطور جمع‌بندی کنید که «سرگرمی، ولو نوع سالم آن، دلیلی بر استفاده بی‌رویه از آن نیست».

پیشنهاد 2
شکل‌دهی مفهوم
۲۰ دقیقه

در صورت امکان یک نسخه از #کاربرگ۱ را که شامل مجموعه‌ای تصاویر نقادانه هنرمندان مختلف درباره وابستگی سبک زندگی مدرن به فضای مجازی است به صورت رنگی چاپ کرده و در کلاس برای دانش‌آموزان نمایش دهید.
سپس به بهانه این تصاویر گفتگو درباره مفهوم «صنعت سرگرمی» را آغاز کنید. می‌توانید از سوالات ذکر شده در پیشنهاد قبل استفاده کنید.

نکته: تصاویر کاربرگ 2 با محتوای #پرده‌نگار در ش.خ پ4 مشابه است و در صورتی که در شروع خوب، آن تصاویر را نمایش داده‌اید، از تکرار آن در این پیشنهاد خودداری کنید.

پیشنهاد 1
تحقیق و کاوشگری
۴۰ دقیقه

در پایان کلاس به عنوان تکلیف این جلسه از دانش‌آموزان بخواهید مستند «نیمه تاریک گوشی‌ها هوشمند» را درباره اثرات استفاده از تلفن‌های همراه بر زندگی فردی ببینند و #کاربرگ فیلم‌پژوهی این مستند را تکمیل نمایند.

پیشنهاد 2
تحقیق و کاوشگری

از دانش‌آموزان بخواهید برنامه هفته پیش رو را در منزل یادداشت کنند و مشخص کنند به هر دسته از کارها چه میزان زمانی اختصاص می‌دهند. سپس سعی کنند میزان سرگرمی را مدیریت کنند. در جلسه بعد گزارشی از تجربه خود و میزان زمانی که در طول هفته به سرگرمی اختصاص داده‌اند را ارائه کنند. برای این موضوع می‌توانید از #کاربرگ۲ استفاده کنید.

پیشنهاد 3
فعالیت مشارکتی

دانش‌آموزان را به یک چالش جمعی دعوت کنید. به این صورت که با آنها قرار بگذارید همگی با هم در یک روز مشخص «روزه رسانه‌ای» بگیرید و یک عادت رسانه‌ای خود را تغییر دهید. (مثلاً یک روز بدون تلفن همراه، یا بدون بازی، یا بدون شبکه اجتماعی، یا بدون اینترنت و …)

• به منظور ملموس کردن مفهوم مصرف رسانه‌ای، سعی کنید آن را به تغذیه و خوراک تشبیه کنید. همچنین برای عینی‌سازی آسیب‌های مصرف رسانه‌ای نامناسب، به اثرات عینی و تدریجی آن بر مغز و بدن اشاره کنید تا بهتر در ذهن دانش‌آموزان بماند.
• طبیعتاً وابستگی به استفاده از برخی ابزارها و محتواها در برخی از دانش آموزان شما به مرز اعتیاد رسیده و صرفاً با توصیه و گفتگوی کلاسی رفع نمی‌شود. برای گره‌گشایی از کار دانش‌آموزان آسیب‌دیده و انگیزه‌بخشی به حرکت در مسیر تعادل رسانه‌ای، به جلسات خصوصی مشاوره با بچه‌ها و گفتگو با خانواده ایشان نیاز دارید.